Charakterystyka młodzieży w wieku wędrowniczym

Wiek wędrowniczy wpasowuje się idealnie w wiek adolescencji, zwany również pokwitaniem, puberacją.  Pokwitanie jest etapem rozwoju człowieka, w czasie którego osiąga on dojrzałość płciową. Z tego względu zachodzą w tym okresie gwałtowne zmiany, które mają bardzo duży wpływ na dorastającego człowieka. 

Okres ten jest określany przez psychologów jako najbardziej burzliwy i najtrudniejszy etap w życiu człowieka. Harmonijny jego rozwój determinuje prawidłowe przejście z wieku dziecięcego w dorosłość. Możemy powiedzieć, że przed drużyną wędrowniczą, stanowiącą ważną grupę rówieśniczą, rozpościera się bardzo trudne zadanie kształtowania w pełni świadomego tożsamego i dojrzałego człowieka.

Krótka charakterystyka osoby w wieku wędrowniczym:

• Stawia ważne pytania: „kim jestem i jakie jest moje miejsce na świecie?”

• Pojawia się rozwojowa potrzeba samookreślenia się jako jednostki jedynej, niepowtarzalnej i całkowicie odrębnej od innych.

• Najważniejszym motorem rozwoju staje się grupa rówieśnicza. 

• Grupa pozwala przeciąć „tożsamościową pępowinę” łączącą z rodzicami.

• Pojawia się zanegowanie w różnym stopniu identyfikacji z rodzicami.

• Silne zidentyfikowanie się z grupą rówieśniczą.

• Doświadczenie konfliktu między dwoma systemami – starym rodzinnym i nowym rówieśniczym – jest bardzo istotne dla rozwoju, ponieważ pobudza do refleksji i do świadomego stawiania sobie pytania: „kim jestem?”

 

Co warunkuje prawidłowy rozwój?

• Samoświadomość,

• Samokontrola,

• Odkrywanie samego siebie,

• Poczucie skuteczności,

• Poczucie własnej wartości,

• Postrzeganie samego siebie.

 

 

1. ROZWÓJ FIZYCZNY/ZMIANY FIZJOLOGICZNE

 

- Silne zmiany fizyczne, przede wszystkim związane z osiągnięciem dojrzałości seksualnej, dojrzewają pierwszo- i drugorzędne cechy płciowe. 

- Rozwój fizyczny stymulowany jest przez hormony wydzielane przez gruczoł przysadki zaś kierunek zmian określają hormony układu dokrewnego.

- Na początku adolescencji następuje tzw. „skok pokwitaniowy”

Zjawisko wzmożonego tempa przyrostu długości i ciężaru ciała oraz gwałtowny rozwój układu kostnego w przeciągu stosunkowo krótkiego czasu (2-3 lata). Jest zjawiskiem stałym występującym u obu płci, istniejące zaś różnice indywidualne i środowiskowe dotyczą jedynie intensywności czasu występowania i trwania tego procesu. Skok pokwitaniowy występuje wcześniej u dz. jak u ch. natomiast później w zakresie podściółki tłuszczowej. Jej przyrost jest jednak większy u dz. natomiast przyrost mięśni większy i szybszy u ch. We wzroście różnych organów, tkanek czy części ciała występują różnice powodujące dysproporcje w sylwetkach młodocianych. 

- Następnie ujawnianie się cech płciowych. Rozwojowi genitalnemu towarzyszą jednak również specyficzne zmiany całego ciała.

Podczas pubertacji przysadka wydziela hormon działający na jajniki kobiet i jądra mężczyzn oraz na korę nadnerczy obu płci. W przypadku mężczyzny możliwość prokreacji zależy od produkcji męskich komórek rozrodczych, która rozpoczyna się zazwyczaj między 12 i 15 r.ż. u kobiet pierwsza miesiączka występująca zazwyczaj między 11 a 14 r.ż. świadczy o uwalnianiu komórek jajowych (różnice indywidualne 9 do 20 lat wcześniej lub później patologia). U obu płci pojawiają się pierwszorzędne zmiany płciowe u kobiet w przypadku owulacji towarzyszy powiększenie pochwy, łechtaczki, macicy a u mężczyzn gdy rozpoczyna się produkcja spermy powiększeniu ulega penis i jądra. Oprócz pierwszorzędnych zmian zachodzą również drugorzędne zmiany płciowe – pojawienie się u obu płci owłosienia łonowego, oraz zmiany kształtu i proporcji różnych części ciała. U kobiet powiększeniu ulegają piersi, natomiast u mężczyzn obniżeniu ulega głos oraz pojawia się zarost na twarzy. Wszystkie zmiany uwarunkowane są genetycznie i środowiskowo.

Wyznacznikiem dojrzewania płciowego są:

• śr. 13/14 r.ż.. u dziewcząt 1 miesiączka

• u chłopców wyznacznikiem jest 1 wytrysk nasienia oraz owłosienie

 

-  Mają też miejsce kolejne etapy rozwoju narządów wewnętrznych 

 

Zdarza się, że fizyczne zmiany towarzyszące pokwitaniu powodują dyskomfort psychiczny u nastolatków (prawie połowa amerykańskich dziewcząt w okresie pokwitania twierdzi, że czują się brzydkie), dlatego potrzebują one w tym czasie wsparcia ze strony rodziców.

 

Dalszemu doskonaleniu poddawane są także nabyte już w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym umiejętności motoryczne i koordynacja ruchów, organizm dąży też do wyważenia siły i skrócenia czasu reakcji na bodźce. Poniżej przedstawiam skrótową charakterystykę:

• dymorfizm płciowy (zróżnicowanie dziewcząt i chłopców),

• większość cech motorycznych stabilizuje się już w 15/16 r.ż.,

• u chłopców dalszy intensywny rozwój, postęp nawet do 19/20 r.ż.,

• u dziewcząt – niechęć do aktywności fizycznej (spowodowana np. kłopotami z akceptacją swojego ciała),

• u dziewcząt, które są nieaktywne następuje pogorszenie sprawności motorycznej,

• w czasie wzrostu  - kłopoty z koordynacją spowodowane zmieniającymi się proporcjami ciała,

• chłopcy przyrastają głównie w tkankę mięśniową a dziewczęta w tkankę tłuszczową,

• lenistwo ruchowe – u niektórych młodych ludzi – wynika trochę z układu nerwowego.

 

Fizjologiczne zmiany rozwojowe związane są z gruczołami wydzielania dokrewnego, które wpływają zwłaszcza na funkcjonowanie seksualne. Warto pamiętać, że:

• Przed pokwitaniem przewaga hormonu płci własnej jest minimalna. 

• Następuje rozwój zachowań seksualnych.

• Zmiany hormonalne przynoszą ze sobą zmiany w zachowaniu. 

• Nastolatki muszą radzić sobie z dramatycznym wzrostem świadomości oraz zwiększonym podnieceniem seksualnym.

• Dorośli muszą reagować na zwiększoną, częściowo przez hormony, asertywność!

 

 

2. ROZWÓJ POZNAWCZY

 

Możemy mówić tu przede wszystkim o ostatnim stadium rozwoju umysłowego tzw. „okresie operacji formalnych” - Piaget (wychodzą one poza obserwację i doświadczenia a człowiek może je formułować dzięki hipotezie o rzeczach nieznanych) niezbędnym do radzenia sobie z problemami nie tylko konkretnymi ale również abstrakcyjnymi.

Zgodnie z Piagetowską teorią rozwoju poznawczego stadium to charakteryzuje integracja dotychczasowo uzyskanych doświadczeń w bazę dla procesów umysłowych wyższego rzędu. Po osiągnięciu tego stadium jednostka posiada zdolność myślenia indukcyjnego i dedukcyjnego, które konstytuują myślenie abstrakcyjne. Dzięki tym umiejętnością możliwe jest rozwiązywanie problemów hipotetycznych oraz wgląd w tekst literacki. Jednak nie wszyscy rozwijają się do poziomu stadium operacji formalnych. Piaget wskazuje, iż ograniczenia w procesie rozumowania w okresie pokwitania wynikają z egocentryzmu charakterystycznego dla stadium przedoperacyjnego. Wczesny egocentryzm polegający na braku umiejętności patrzenia na sytuację z punktu widzenia innej osoby ma w okresie pokwitania postać uporczywego stawiania siebie w centrum własnych wyobrażeń i fantazji (przykładowo tworzenie wyimaginowanego audytorium dla własnej aktywności). Próby wyjaśnienia zjawiska egocentryzmu młodzieńczego podjęli Elkind, Selman i Lapsley.

 

• W myśleniu zachodzą duże zmiany w okresie 12-18 lat. Proces myślenia przechodzi od konkretnego, obrazowego do abstrakcyjnego.

• Pogłębia się zdolność analizy i syntezy, rozwija się myślenie abstrakcyjne i logiczno dedukcyjne (wzrasta poziom idei wyrażonych w języku, np. symbole, słowa). 

• Myślenie hipotetyczno-dedukcyjne pozwala również na wyprowadzanie wniosków z hipotez a nie z obserwacji. Młody człowiek potrafi myśleć co mogło by być.

• Nowa postawa wobec problemu – szukanie ogólnych praw rządzących rzeczywistością, eksperymenty i doświadczenia.

• Krytycyzm myślenia wobec siebie, innch i/lub świata.

• Młodzi ludzie mają skłonności do filozofowania, dyskusji, stawiania problemów.

• Systematyzacja, kombinatoryka postępowania w sytuacjach poznawczych.

• Uniezależnienie czynności umysłowych od treści (formalizacja).

• Wykraczanie poza dane informacje.

 

Spostrzeżenia są coraz dokładniejsze, bogatsze w szczegóły, wielostronne w treści, bardziej świadome i ukierunkowane. Doskonalenie się uwagi dowolnej i procesów myślowych powoduje dokładniejszą syntezę i analizę spostrzeganej rzeczywistości. W procesach spostrzegania coraz więcej miejsca zajmuje obserwacja. Udział procesów myślowych czyni ją planową, ukierunkowaną i systematyczną. W okresie dorastania zachodzą zmiany jakościowe w spostrzeżeniach i obserwacjach (oprócz elementów obserwacji zaczynają dostrzegać treści – Szuman). Zachodzą zmiany w orientacji przestrzennej i czasie ( Piaget). 

Podsumowując:

• okres największej wrażliwości i czułości zmysłów,

• spostrzeżenia dokładne, bogate w szczegóły wielostronne,

• polepsza się analiza i synteza percepcji,

• coraz lepsza obserwacja oraz orientacja w czasie i przestrzeni,

• coraz lepiej rozumiana symbolizacja treści.

 

Zaczynają się posługiwać pamięcią logiczną, sensowną, ze zrozumieniem. Jednak pamięć mechaniczna rozwija się nadal. Zmienia się rola tych pamięci – większą rolę zaczyna odgrywać pamięć logiczna. Zapamiętywanie czegoś dosłownie dorastającemu nie sprawia trudności. Zachodzi przekształcenia pamięci mimowolnej w dowolną 13 r.ż.

Podsumowując:

• istotny rozwój pamięci logicznej,

• mimo wszystko nadal funkcjonuje pamięć mechaniczna,

• 18 r.ż. następuje stabilizacja pamięci mechanicznej, a po pewnym czasie regres,

• zdolność zapamiętywania materiału abstrakcyjnego,

• przewaga pamięci dowolnej,

• wzrasta rola werbalizacji,

• słowo wspomaga zapamiętywania,

• rozwija się uwaga dowolna.

 

Dużą rolę w okresie dorastania odgrywa wyobraźnia, która znajduje swój wyraz w marzeniach i twórczości. Wiąże się to z rozwojem myślenia hipotetyczno-dedukcyjnego, które pozwala na oderwanie się od aktualnej rzeczywistości i snucie przypuszczeń i przewidywań na temat swych dalszych planów losów często bardzo fantastycznych i utopijnych. Z drugiej strony wyobrażenia młodych wiążą się ze wzmożoną emocjonalnością. Dlatego dużo miejsca w życiu dorastających zajmują marzenia, które najczęściej mają charakter kompensacyjno - życzeniowy. Młodzi marzą o sławie i miłości, o niezwykłych przygodach i podróżach, o lepszej własnej sytuacji rodzinnej czy społecznej. Treści marzeń i fantazji zależą od warunków życia, niezaspokojonych potrzeb, nastawienia do życia, poziomu aspiracji, a wzbogacenia dostarczają książki, filmy i inne źródła wiadomości o życiu i świecie.

Często próbują swych sił w twórczości literackiej – piszą wiersze, opowiadania nowele, pamiętniki. Wiąże się to nie tyko z żywą wyobraźnią ale i z potrzebą wypowiedzenia się, a także z rozwojem uczuć estetycznych.

Podsumowując:

• wyobraźnia intensywnie wykorzystywana,

• niezbędna w myśleniu hipotetycznym,

• wyobraźnia pozostaje w związku z przeżyciami emocjonalnymi,

• z powodu bardzo silnych przeżyć – potrzeba autoekspresji poprzez środki artystyczne (np. plastyczne, literackie, itp.).

 

 

3. ROZWÓJ SPOŁECZNY  (Tożsamość nastolatka)

 

- Znaczenie okresu dojrzewania jest szczególnie ważne w tworzeniu relacji społecznych. 

Z tego względu, rola społeczeństwa w tym procesie jest ogromna. Od przebiegu procesu dorastania zależy jakość jej przyszłych relacji społecznych. 

- Poszczególne cele społeczne procesu dojrzewania to ukształtowanie tożsamości jednostki, przyjęcie ról społecznych, przystosowanie do życia w danym społeczeństwie i rozwinięcie umiejętności nawiązywania relacji międzyludzkich wzbogaconych również o nowy seksualny charakter. 

Osiągnięcie wszystkich tych celów wymaga ustabilizowania rozwoju emocjonalnego i osobowościowego. Konieczne jest wykształcenie jednolitej tożsamości i zintegrowanych cech osobowości. Na drodze do osiągnięcia tego nastolatki czerpią z przykładu innych ludzi, autorytetów i wzorców pochodzących z mediów oraz przemyśleń towarzyszących dzieleniu się doświadczeniami z rówieśnikami. Ukształtowana już tożsamość wymaga od jednostki akceptacji obrazu samego siebie. Kompletna i spójna tożsamość stanowi bazę dla formułowania przez jednostkę własnych poglądów i postaw oraz dla rozwijania indywidualizmu i niezależności. Przyjęcie odpowiedniej roli społecznej ułatwia funkcjonowanie w środowisku, zapewnia komfort psychiczny związany z poczuciem "bycia na swoim miejscu" i wskazuje kierunek aktywności.

- Istotnym elementem dojrzewania jest ukształtowanie stosunku do seksualności i umieszczenie seksu na skali wartości jednostki. 

Wyróżnia się pięć modeli nastawienia do seksu: ascetyczne, prokreacyjne, "na relację", sytuacyjne oraz hedonistyczne. W zależności od wyboru jednego z tych modeli jednostka może całkowicie usunąć seks ze swego systemu wartości, uzależnić jego pozycję od innych celów lub przypisać mu priorytetowe znaczenie.

- Ważne dla rozwoju społecznego będzie nawiązywanie relacji przez młodego człowieka w grupach społecznych, omówionych poniżej.

 

Mimo, iż rodzina będzie nadal odgrywała ważną rolę w życiu młodego człowieka, będziemy obserwować tutaj pewną zmianę w relacjach dziecka z rodzicami, charakteryzującą się rozluźnieniem więzi. Zmiana pogorszenia relacji z rodzicami nastąpi na rzecz wzmocnienia relacji z rówieśnikami. Szczególne znaczenie będzie odgrywał tutaj preferowany przez rodziców styl wychowawczy. Preferowany przez większość rodziców styl autorytarny lub demokratyczny sprawia, że rzadko wychodzą oni naprzeciw zmieniającym się potrzebom dzieci. Tymczasem przyjęcie stylu permisywnego zanim dzieci wymuszą go wskutek konfliktu owocuje podtrzymaniem szczerości w relacjach między dzieckiem a rodzicami, co w istocie umożliwia rodzicom większą kontrolę nad poczynaniami ich dorastających dzieci. Pozwala to ograniczyć konflikty rodzinne, które u nastolatków wywołują często tak gwałtowne reakcje jak próba ucieczki z domu. Niezależność od rodziców jest warunkowana zaufaniem dziecka do rodziców i przekonaniem, że w sytuacji kryzysowej znajdzie u nich pomoc i wsparcie. Rodzice powinni zachować równowagę pomiędzy rozsądnym, naturalnym niepokojem o bezpieczeństwo dziecka i własnymi lękami. Rodzic ma szansę na zaprzyjaźnienie się z dzieckiem i poszukiwanie nowych wspólnych pól zainteresowań i obszarów bycia razem. Rodzina w dalszym ciągu ma dla nastolatka zasadnicze znaczenie. Przejmowanie się sprawami dzieci oraz ich nadzorowanie jest sprawą niezwykle istotną.

Podsumowując:

• jej wpływ maleje stopniowo,

• nadal zaspakaja potrzeby młodego człowieka,

• występują konflikty z rodzicami,

• największe ryzyko „nienadążania” rodziców za zmianami dziecka co prowadzi do konfliktów,

• kryzys autorytetu rodziców, teraz dziecko zaczyna oceniać rodziców,

• kryzys ten czasami jest wyrazem rozczarowania,

• jeśli jest wyraźny = bunt okresu dojrzewania,

• w okresie późnej adolescencji kontakty z rodzicami przekształcają się w partnerskie,

• osłabienie więzi emocjonalnych w rodzinie,

• młodzi ludzie potrzebują dowodów wsparcia,

• po adolescencji następuje stabilizacja kontaktów.

 

W okresie pokwitania budowanie relacji społecznych przez nastolatka przestaje się, tak jak już wcześniej wspomniałam, odbywać tylko w środowisku rodzinnym. Dorastająca młodzież, aby zbudować schemat relacji społecznych, z którego będzie korzystać w dorosłym życiu potrzebuje przede wszystkim kontaktu z rówieśnikami. To właśnie do rówieśników młodzi ludzie kierują potrzebę akceptacji i poparcia. Proces ten jest elementem tworzenia społecznego komponentu formującej się tożsamości i nie należy go hamować. Doświadczenia nabywane w środowisku szkolnym wpływają na rozwój nastolatków w wielu sferach. Środowisko rówieśnicze ma funkcję socjalizującą. Młodzi ludzie włączają się w jego obrębie w grupy społeczne jak również nawiązują jednostkowe przyjaźnie. Nawiązywane są też pierwsze relacje seksualne. Należy podkreślić, że relacje dziewcząt z partnerami mają bardziej intymny emocjonalny charakter. Dorastająca młodzież tworzy sobie w tym okresie nowy system wartości, który będzie kierować ich zachowaniem w dorosłym życiu.

Podsumowanie:

• wzrasta autorytet grupy rówieśniczej,

• uniformizacja (takie same ubrania, taka sama muzyka),

• młodemu człowiekowi bardzo zależy na akceptacji,

• warto wiedzieć z kim dziecko się kontaktuje,

• grupa rówieśnicza zaspokaja wiele istotnych potrzeb (poczucie bezpieczeństwa, przynależności, akceptacji, wsparcia jednostki, uczucie samodzielności),

• młody człowiek w grupie rozwija swoje kompetencje społeczne,

• młody człowiek w tym wieku jest bardzo podatny na wpływy (uwaga sekty),

• grupy nieformalne są powszechnym zjawiskiem i dzielą się na:

o najbliżsi przyjaciele, przyjaciel - osoba oddana, godna zaufania, wspierająca, na początku adolescencji wymagania w stosunku do przyjaciela są bardzo duże, wyraźny wymóg wyłączności,

o paczki - kilkuosobowe grupy zaprzyjaźnionych osób, ekskluzywne (do już istniejącej paczki trudno się dostać),

o grupy koleżeńskie - tj. paczki tylko że bardziej liczne i nie tak ekskluzywne,

o bandy - grupy młodzieżowe ocierające się o granice prawa, bardzo wyraźna struktura wewnętrzna (przywódca, poddani, hierarchia, normy) cele nie zawsze właściwe.

 

Warto w tym miejscu wspomnieć również o intymnych związkach, związanych z intensywnym rozwojem seksualnym, gdyż niejednokrotnie mają one w tym okresie niebagatelny wpływ na rozwój i postępowanie młodego człowieka.

 

- zanim uczucia skierowane zostaną na "tego jedynego” to są one kierowane na ćwiczenia:

o adoracja – forma przygotowawcza polega na silnej sympatii osoby tej samej płci (lub nie) i starszej,

o flirt – wyraża dążenie do nawiązania kontaktu o charakterze erotycznym.

 

Rodzaje miłości:

m. szczenięca (15/16 r.ż.)

- hałaśliwa, krótkotrwała, wszyscy dookoła o niej wiedzą

- nie jest ważny obiekt tylko samo uczucie

- osoba skoncentrowana na sobie

m. cielęca (ok. 16 r.ż.)

- miłość wiążąca się z kultem osoby kochanej

- osoba kochana jest stawiana na piedestale

m. romantyczna

- wyraźna przewaga elementów duchowych nad zmysłowymi

- zwykle nieszczęśliwa

m. dojrzała

- wczesna dojrzałość

- warunkiem jest dojrzałe „ja”

- zawiera wszystkie pierwiastki poprzednich miłości

 

Zachodzące w tym okresie zmiany – fizyczne, fizjologiczne i umysłowe, ale przede wszystkim interakcje społeczne będą miały bardzo duży wpływ na kształtowanie się obrazu samego siebie, tożsamości nastolatka. Czas adolescencji jest czasem największego ścierania się „JA” idealnego z realnym. Jeśli między wyobrażeniem nastolatka na temat samego siebie a jego obrazem idealnym istnieje wielka różnica, jest prawdopodobne, że zacznie on odczuwać lęk i stanie się nadwrażliwy.

Warto pamiętać:

• Kształtowanie się tożsamości nie jest krótkim procesem – trwa co najmniej 6 lat.

• Osiągnięcie poczucia tożsamości – polega na ukształtowaniu silnego, spójnego systemu wartości oraz „zdrowym” przystosowaniu do świata wypełnionego przez znaczące związki z ludźmi, pracę oraz zajęcia w czasie wolnym. 

• Dzieci wnoszą własną siłę i swoje pozytywne cechy w życie dojrzałe.

• Nie tracą nagle tego, co pielęgnowali rodzice.

• Rozwijają w sobie zdolności: intelektualne, społeczne i emocjonalne.

 

 

4. ROZWÓJ PSYCHICZNY/ OSOBOWOŚCIOWY

- W okresie pokwitania uwaga jednostki jest skupiona na "ja" seksualnym i na zmianach, które ono przechodzi. 

Różny przebieg dojrzewania płciowego u poszczególnych jednostek może wywołać reakcje psychiczne o różnym stopniu nasilenia i mieć konsekwencje o charakterze pozytywnym lub negatywnym. Powszechne jest, że zmiany fizyczne wywołują psychiczny dyskomfort. U dziewczynek przedmiotem niepokojów są miesiączki i "patykowaty" wygląd. Chłopcy przejmują się najczęściej załamaniami głosu, wytryskami nasienia i niezgrabnymi ruchami. Zarówno u dziewcząt jak i u chłopców źródłem stresu mogą być zachwiania równowagi skóry przejawiające się niezdrową cerą czy zachwiania proporcji ciała w czasie szybkiego wzrostu.

- Szczególne znaczenie dla psychiki jednostki ma przebieg procesu dojrzewania na tle czynników społecznych. 

Bardzo ważny jest stosunek czasu pokwitania jednostki do czasu pokwitania jej rówieśników. Z obserwacji naukowej wynika, że wcześniejsze dojrzewanie sprzyja rozwojowi psychicznemu młodych ludzi. Przejawia się to wyższym poziomem satysfakcji, tendencją do niezależności, poczuciem pewności siebie i łatwością funkcjonowania w społeczeństwie. Efekty te mają jednak bezpośredni związek nie z samym procesem fizycznego dojrzewania lecz z towarzyszącymi mu czynnikami społecznymi. Dzieci dojrzewające wcześniej są uprzywilejowane przez rodziców, co redukuje poziom stresu. Jednocześnie, rodzice powierzają takim dzieciom większą odpowiedzialność i traktują bardziej równorzędnie, co pozwala im na rozwinięcie zdolności przywódczych i naukę samodzielności, ośmiela i, co za tym idzie, czyni popularnymi wśród rówieśników. Mniejsza liczba konfliktów z rodzicami i ograniczona krytyka z ich strony pozwala też na ukształtowanie pozytywnego obrazu siebie, również swego ciała. Dzieci dojrzewające później są zazwyczaj bardziej przewrażliwione na swoim punkcie, co utrudnia im przystosowanie się do społeczeństwa. Jednocześnie, proces psychicznego przystosowania do zmian somatycznych u dzieci, które później zaczęły dojrzewać musi przebiegać szybciej, co również utrudnia stabilny rozwój psychiczny.

- Dorastające dzieci muszą dokonać wyboru wartości, którymi będą kierować się w późniejszym życiu. 

Odbywa się to przede wszystkim w obrębie wartości przekazywanych przez rodziców: dzieci akceptują część z nich odrzucając pozostałe.

- W okresie dojrzewania świat zewnętrzny stoi w świadomości nastolatków w opozycji do ich świata wewnętrznego. 

Przede wszystkim, młodzi ludzie skupiają się na obserwacji swego życia wewnętrznego i własnych przeżyć oraz przeżyć rówieśników, które zazwyczaj są analogiczne do ich własnych. Dzieci w okresie pokwitania cechuje egocentryzm poznawczy, czyli stawianie siebie w centralnym punkcie społeczeństwa, co pociąga za sobą niechęć do słuchania innych, stawiania się w ich sytuacji i empatii.

- Rozwój psychiczny jednostki zdeterminowany jest również przez wcześniej wspomniany egocentryzm poznawczy (Piaget).

Zjawisko to występuje w okresie dojrzewania i przejawia się przekonaniem jednostki, że uwaga wszystkich jest skupiona na niej. Przekonanie to jest obecne zarówno w postrzeganiu świata zewnętrznego jak i w myśleniu i wyobrażeniach jednostki. Nastolatki przejawiają podwyższony poziom świadomości siebie jednocześnie z zainteresowaniem tym, jak oceniają ich inni. Najbardziej charakterystyczne dla tego zjawiska są zachowania takie jak wyróżniający się ubiór, zwracające uwagę hałaśliwe zachowanie, samouwielbienie i brak akceptacji krytyki, opowiadanie historii o sobie, wrażenie nieśmiertelności, tworzenie wyimaginowanego audytorium dla własnej działalności, marzenie o sławie, wyobrażanie sobie własnej śmierci. Brakowi zainteresowania życiem innych ludzi towarzyszy troska o sposób w jaki inni odbierają jednostkę. Wynika to z potrzeby akceptacji, która w tym okresie przeniesiona jest ze środowiska rodzinnego na środowisko rówieśnicze. Dzieci stają się więc wrażliwe na swoim punkcie i szukają u innych potwierdzenia własnej wartości. Dojrzewaniu towarzyszą często zmienne stany emocjonalne nastolatków. Charakterystyczny dla dzieci w okresie dorastania jest również brak zdolności do autoironii.

Podsumowując:

• bardzo istotny okres w rozwoju osobowości,

• młody człowiek odkrywa swój świat psychiczny,

• następuje introspekcja – wgląd w siebie,

• rozwinięte „ja” realne i „ja” idealne,

• o dobrym przystosowaniu świadczy umiarkowane „ja”,

• zdolność do samooceny (wahająca się jeszcze ale już jest),

• powstaje uczucie dorosłości i wzorzec dorosłości (ważne jest co ten wzorzec zawiera),

• wzmożone poczucie własnej odrębności,

• wzrasta potrzeba ekspresji,

• u niektórych silna potrzeba samodzielności,

• potrzeba różnicowania, pogłębiania zainteresowań,

• rozwija się światopogląd, duże zainteresowanie rozważaniem problemów moralnych, filozoficznych, teoretycznych,

• rozważając te problemy – chwiejne stanowisko (uwaga sekty, subkultury),

• młodzi ludzie są idealistami.

 

W wieku dorastania obserwuje się widoczne zmiany w treści przeżyć emocjonalnych ale i w formie (przebiegu, intensywności i dynamice). Przyczyny i źródła wzmożonej emocjonalności tkwią w sferze fizjologicznej (przemiany funkcji hormonalne) jak i w sferze rozległych doświadczeń społecznych.

Cechy życia emocjonalnego:

• intensywność i żywość przeżyć uczuciowych. Przeżycia osiągają stopień wysokiego napięcia (smutek przeżywany bardzo głęboko ma charakter tragedii),

• łatwość oscylacji między nastrojami krańcowymi,

• chwiejność emocjonalna – ta sama osoba przeżywa biegunowo przeciwne upodobania i skłonności (raz garnie się do ludzi a raz izoluje),

• ruchliwość emocjonalna – nietrwałość emocjonalna i łatwe przechodzenie z jednych stanów emocjonalnych do innych,

• bezprzedmiotowość – doznawane uczucia często nie są wiązane z określonym bodźcem,

• zdolność do samokontroli emocjonalnej, ale często tej samokontroli nie starcza na tak silne emocje,

• rozwój emocjonalny może być osiągnięty przez udział w życiu społecznym, źródła emocji często mają charakter społeczny (akceptacja społeczna) zjawisk ogólnych typu choroba, śmierć, wygląd,

• pojawiają się uczucia wyższe, społeczne i moralne,

• uczucia estetyczne – bowiem jest to okres twórczości własnej, wzmożona wrażliwość na twórczość.

 

Rodzaje uczuć, co je wyróżnia:

- stany obronne – lek, niepokój, strach, nieśmiałość, zakłopotanie, smutek, niesmak,

- stany agresywne – gniew, zazdrość, nienawiść, wrogość,

- stany pozytywne – miłość, wzruszenie, podniecenie, przyjemność, radość.

Wola

• okres podczas którego wzrasta ryzyko negatywizmu, który bierze się z poczucia bycia dorosłym np. bierny opór (np. kiedy młody człowiek udaje że nie słyszy próśb, nie reaguje na nie), jawny bunt,

• młodzi ludzie często mają potrzebę czynów nieprzeciętnych, potrzebę wyczynu, silną potrzebę mocnych doznań, wyładowania energii,

• chęć kształtowania samego siebie (np. mówienie co poniedziałek „rzucę palenie”).

 

phm. Anna Maria Kowalska, Mazowiecka Choragiew Harcerek ZHR

 

Artykuł pochodzi z materiałów Instruktorskiego Kursu Metodyki Wędrowniczej „Płomienie” 2008.