hm. Marek Gajdziński
Poradnik, co i jak należy zrobić aby zorganizować obóz zgodny z aktualnymi przepisami sanitarnymi i oświatowymi.
W dniu 22 maja 2008r. Główny Inspektor Sanitarny zatwierdził nową instrukcję sanitarną dla obozów pod namiotami organizowanych w miejscach nie posiadających stałej infrastruktury. Głównie chodzi oczywiście o obozy harcerskie. W stosunku do poprzedniej instrukcji zawiera ona szereg istotnych zmian wybitnie ułatwiających organizację tradycyjnego, puszczańskiego obozu harcerskiego. Poniższy poradnik stanowi próbę przełożenia na język „harcerski” wymogów tej instrukcji. Zawiera sprawdzone rady oraz listę czynności które trzeba koniecznie wykonać przed obozem, podczas budowy oraz w jego trakcie aby sprostać wymogom sanitarnym.
Zgodne z:
a. Instrukcją Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 22 maja 2008 roku w sprawie wymagań higieniczno – sanitarnych dla stacjonarnych obozów pod namiotami.
b. Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 21 stycznia 1997 r. w sprawie warunków, jakie muszą spełniać organizatorzy wypoczynku dzieci i młodzieży szkolnej, a także zasad jego organizowania i nadzorowania (Dz. U. Nr 12, poz. 67) z późn. zm.
c. Zdrowym rozsądkiem i doświadczeniem harcerskim autora.
Przed obozem
Wybrać miejsce na obóz, który powinien być zlokalizowany z dala od obiektów uciążliwych dla otoczenia oraz z dala od wód zalewowych. Wielkość terenu powinna umożliwić swobodne rozbicie obozu z należytym przestrzennym rozmieszczeniem części mieszkalnej, sanitarnej, kuchni, terenów sportowych i rekreacyjnych. Wskazanie jest aby w pobliżu obozu znajdowało się miejsce, w którym można będzie urządzić kąpielisko.
Rada!
Zalecane jest urządzenie obozu w lesie, a nie na otwartych łąkach i polanach. Cień jaki rzucają drzewa, stanowi doskonałą ochronę przed udarem słonecznym, na który mogą być narażeni uczestnicy przebywający dłuższy czas na otwartej przestrzeni w upalne dni. Dobrze jest lokalizować obóz w bezpośrednim sąsiedztwie jeziora lub rzeki.
Uzyskać pisemną zgodę właściciela terenu na rozbicie obozu.
Rada!
Z właścicielem należy uzgodnić:
a. Możliwość skorzystania z istniejącej studni lub innego ujęcia wody przeznaczonej do spożycia, a w przypadku braku takiego ujęcia uzyskać zgodę na budowę studni lub doprowadzenia wody z ujęcia znajdującego się poza miejscem obozu.
b. Sposób postępowania z nieczystościami (latryna nad dołem chłonnym, latryna nad dołem szczelnym z koniecznością wywożenia nieczystości, kabiny ekologiczne).
c. Sposób postępowania ze ściekami z umywalni oraz zmywalni naczyń (doły chłonne lub doły szczelne z koniecznością wywożenia ścieków).
d. Miejsca wymagające szczególnej ochrony np. stanowiska roślin chronionych.
e. Miejsca przeznaczone do palenia ognia: kuchnia, ogniska, watry oraz sposób ich zabezpieczenia.
f. Możliwość budowy pomostów, ziemianek itp. urządzeń ingerujących we właściwości terenu.
g. Warunki przekazania terenu po zakończeniu obozu.
Uzyskać zgodę na zorganizowanie obozu w wybranym miejscu potwierdzoną odpowiednim wpisem do karty kwalifikacyjnej obiektu:
a. Wójta/Burmistrza (Urząd Gminy),
b. Komendanta Powiatowego Straży Pożarnych,
Rada!
Na tym etapie przygotowań warto jest:
a. Zasięgnąć opinii miejscowej policji o potencjalnych zagrożeniach w planowanym miejscu obozu. Niektóre miejsca mają złą sławę spowodowaną aktywnością agresywnie nastawionej młodzieży. Lepiej wtedy zmienić lokalizację.
b. Sprawdzić jakie są miejscowe możliwości związane z opieką medyczną np. czy istnieje możliwość podpisania umowy o świadczenie usług medycznych z miejscowym ośrodkiem zdrowia lub lekarzem pierwszego kontaktu. W takim przypadku nie ma obowiązku zatrudniania stałej opieki medycznej na obozie.
c. Sprawdzić i znaleźć dostawców żywności kierując się poziomem cen i możliwością dowozu składanych zamówień bezpośrednio do obozu.
Nie później niż na 14 dni przed zgłoszeniem obozu właściwemu kuratorowi oświaty, przedłożyć inspektorowi sanitarnemu (miejscowa stacja SANEPID):
a. wypełnioną kartę kwalifikacyjną obiektu,
b. plan sytuacyjny zagospodarowania terenu przeznaczonego pod obóz, zawierający rozmieszczenie poszczególnych części: mieszkalnej, żywieniowej, zespołu służby zdrowia, umywalni, ustępów, itd.;
oraz:
a. uzgodnić termin przedstawienia wyników badania ujęcia wod
b. uzgodnić termin przedstawienia wyników badania wody w kąpielisku.
Po przedstawieniu wymaganych dokumentów i wydaniu stosownych zaleceń inspektor sanitarny potwierdzi kwalifikację obozu odpowiednim wpisem do karty kwalifikacyjnej obiektu.
Rada!
W przypadku konieczności wiercenia nowej studni należy wziąć pod uwagę iż woda w niej może okazać się zanieczyszczona pod względem chemicznym i biologicznym. O ile zanieczyszczenia biologiczne stosunkowo łatwo jest zlikwidować o tyle zanieczyszczenia chemiczne mogą spowodować dyskwalifikację wykonanego ujęcia wody. Zatem jeśli wiercona będzie nowa studnia, lepiej jest ustalić wczesny termin badania wody, tak aby w razie negatywnej oceny przydatności ujęcia można było znaleźć inne źródło zaopatrzenia w wodę.
W przypadku gdy wykorzystuje się istniejące na terenie obozu ujęcie wody, w szczególności studnię, z której woda była już kiedyś dopuszczona do spożycia, można mieć uzasadnioną nadzieję, że będzie ona czysta pod względem chemicznym. Natomiast jeśli ujęcie było dłuższy czas nie używane, woda z niego, prawie na pewno, będzie posiadała zanieczyszczenia biologiczne. Można je łatwo usunąć. Aby to zrobić, należy wypompować sporą ilość wody, a następnie zdezynfekować studnię przy pomocy specjalistycznych środków służących uzdatnianiu. Badanie wody należy wtedy przeprowadzić po uzdatnieniu ujęcia. W takim przypadku lepiej umawiać się na jak najpóźniejszy termin badania wody, gdyż zdezynfekowane ujęcie nie może zbyt długo pozostawać nieużywane. W okresie dzielącym badanie wody od rozpoczęcia jego regularnej eksploatacji trzeba będzie utrzymywać go w stanie zabezpieczonym przed zanieczyszczeniem biologicznym i okresowo pompować wodę, co może być organizacyjnie trudne i powodować powstanie dodatkowych kosztów.
Stacja SANEPID dysponuje wiedzą n.t. przydatności istniejących na jej terenie ujęć wody – warto z tej wiedzy skorzystać.
Uzgodnić z wydziałem ochrony środowiska urzędu gminy sposób postępowania z odpadami stałymi oraz ściekami.
Rada!
Z punktu widzenia walorów estetycznych, puszczańskiego charakteru, ponoszonych kosztów i łatwości organizacji obozu, warto starać się o uzyskanie zgody na budowę latryn naturalnych i odprowadzanie ścieków do dołów chłonnych.
W przypadku konieczności wywozu ścieków i śmieci oraz ew. wykorzystywania ustępów ekologicznych należy podpisać umowy na wykonanie tej usługi z wyspecjalizowanymi firmami.
Warto!
W przypadku gdy na terenie obozu nie będzie stałej ochrony medycznej podpisać odpowiednią umowę z miejscowym ośrodkiem zdrowia lub lekarzem pierwszego kontaktu.
Warto!
Podpisać umowę z miejscowym nadleśnictwem lub zamówić dostarczenie odpowiedniej ilości materiału (drewna) do budowy obozu.
Najpóźniej na 14 dni przed rozpoczęciem zgłosić organizację obozu miejscowemu kuratorium oświaty przedstawiając następującą dokumentację:
a. druk zgłoszenia,
b. wypełnioną kartę kwalifikacyjną obiektu,
c. wykaz kadry obozu wraz odpowiednimi uprawnieniami,
d. program pracy obozu (podobozów).
Nie później niż na 14 dni przed rozpoczęciem obozu przedstawić inspektorowi sanitarnemu opis dotyczący:
a. czasu trwania obozu (liczba turnusów i ich terminy);
b. przewidywanej liczby uczestników i ich wieku;
c. sposobu zaopatrzenia w wodę, z tym, że termin przedstawienia aktualnego wyniku badania wody ustala się wcześniej z inspektorem sanitarnym;
Uwaga! Jest to jeden z najbardziej newralgicznych punktów całej procedury!
d. uzgodnionego z wydziałem ochrony środowiska urzędu gminy sposobu postępowania z odpadami stałymi oraz ściekami, w szczególności segregacji, przechowywania na terenie obozu, usuwania i unieszkodliwiania odpadów komunalnych, a jeżeli sposobem tym jest ich wywóz – należy przedstawić kopię umowy ze specjalistyczną firmą na wywóz odpadów;
Nie później niż na 14 dni przed rozpoczęciem obozu uzyskać ocenę inspektora sanitarnego o przydatności wody do kąpieli.
Budowa obozu
Część żywieniowa
Część żywieniowa obozu powinna znajdować się w odległości co najmniej 15 metrów od części mieszkalnej. Obejmuje ona:
Magazyn żywnościowy
Magazyn żywnościowy należy urządzić w specjalnie do tego celu przeznaczonym miejscu (namiocie lub budynku). Magazyn żywnościowy musi być suchy, przewiewny, w miarę możliwości chłodny oraz wyposażony w odpowiedni sprzęt: półki, podstawki pod worki itp.
Punkt obierania warzyw i ziemniaków
Rada!
Obieralnia warzyw powinna być urządzona w ten sposób aby mogło w niej pracować wiele osób (im więcej tym krócej trwa obieranie) i aby można było łatwo utrzymać w niej czystość. W praktyce może to być wydzielone miejsce, w którym rozkłada się plandeki po to aby obierki nie padały na ziemię, skąd bardzo trudni jest je zebrać. Dobrze jest obieralnię zadaszyć i wyposażyć w miejsca do siedzenia (ławki).
Punkt do wyparzania jaj
Wyparzalnia to oddzielne stanowisko wyposażone w naczynia lub urządzenia przeznaczone wyłącznie do wyparzania surowych jaj w skorupkach. Surowe jaja są produktem szczególnie narażonym na zanieczyszczenie bakteryjne (np. sarmonela).
Magazyn sprzętu kuchennego
Magazyn powinien być usytuowany w sąsiedztwie punktu przygotowywania posiłków i kuchni oraz wyposażony w półki umożliwiające przechowywanie garnków, patelni, desek, sztućcy itp. w sposób osłonięty od kurzu i owadów.
Punkt przygotowywania posiłków
Punkt należy usytuować w pobliżu kuchni, zadaszyć i wyposażyć w stoły pokryte blachą ze stali nierdzewnej, laminatem lub ceratą. Powierzchnie przeznaczone do przygotowywania posiłków powinny być wykonane z materiałów gładkich, zmywalnych i nietoksycznych, przeznaczonych do kontaktu z żywnością, umożliwiających łatwe czyszczenie oraz, jeżeli jest to niezbędne, dezynfekcję.
Kuchnia
Zadaszoną kuchnię należy urządzić w pobliżu źródła wody; w miejscu osłoniętym od wiatru. Płytę kuchenną pieca należy umieszczać na wysokości 40-50 cm nad ziemią. Kuchnia powinna być osłonięta dachem oraz wyposażona w dostateczną ilość sprzętu kuchennego. Przy użytkowaniu kuchni gazowych zbiorniki z gazem powinny być ustawione nie bliżej niż 2 m od źródła ognia i odpowiednio zabezpieczone.
Jadalnia
Jadalnię należy wyposażyć w solidne zadaszenie, stoły i ławki. Blaty stołów powinny być wykonane z materiału łatwo zmywalnego lub przykryte takim materiałem, np. ceratą lub laminatem.
Punkt wydawania posiłków
Punkt wydawania posiłków powinien być zlokalizowany w bezpośredniej bliskości stołówki.
Rada!
Dobrze jest wyposażyć go w podstawki na garnki oraz w (wysokie na ok. 1 m) stanowiska (stoły) do ustawiania i wydawania dań przyniesionych z kuchni w mniejszych pojemnikach lub na tacach.
Zmywalnia naczyń kuchennych
Zmywalnię należy usytuować poza kuchnią i wyposażyć w odpowiednią ilość sprzętu: wanienki lub miednice, podstawki pod wanienki lub miednice, ścierki, gąbki, zmywaki, oraz środki myjące.
Zmywalnia naczyń stołowych
Zmywalnia naczyń stołowych powinna być zlokalizowana poza kuchnią. Zmywalnię należy wyposażyć w odpowiednią ilość sprzętu: wanienki lub miednice, podstawki pod wanienki lub miednice, ścierki, gąbki, zmywaki, oraz środki myjące. Zalecane jest zaopatrzenie zmywalni naczyń stołowych w dozowniki ze środkiem do mycia naczyń.
Magazyn próbek żywnościowych
Specjalnie wydzielony punkt do przechowywania próbek żywnościowych we właściwych warunkach.
Rada!
Próbki powinny być przechowywane w temperaturze nie wyższej niż 4 stopnie C. Warunki takie możliwe są do uzyskania w głębokim i bardzo dobrze zaizolowanym termicznie dole (ziemiance). Dół powinien być ponadto bardzo dobrze zabezpieczony przed osuwaniem się ziemi, najlepiej oszalowany i wyposażony w półki umożliwiające zachowanie czystości pojemników z próbkami. Próbki można także przechowywać w specjalnie do tego celu przeznaczonej chłodziarce poza terenem obozu (np. u leśniczego).
Punkt sanitarny dla osób pracujących w kuchni
Punkt sanitarny powinien być wyposażony w wieszaki na odzież ochronną, stanowisko do mycia rąk, mydło dezynfekujące, ręczniki jednorazowe, apteczkę pierwszej pomocy.
Część sanitarna
Umywalnie
Umywalnie i dół na brudną wodę powinny być zlokalizowane w odległości co najmniej 15 m od części żywieniowej i części mieszkalnej obozu oraz co najmniej 20 m od miejsca pobierania wody.
Dół chłonny musi się znajdować w odległości nie mniejszej niż 15 m od naturalnego zbiornika wodnego lub cieku wodnego i być zabezpieczony przed bezpośrednim przesiąkaniem do nich.
Należy zorganizować oddzielne umywalnie dla dziewcząt i chłopców. Dopuszcza się jedną umywalnię z wyodrębnieniem czasu toalety dla dziewcząt i chłopców. Umywalnia powinna być zadaszona i osłonięta od wiatru oraz powinna zapewniać intymność czynności higienicznych. Wskazane jest wyposażenie umywalni w zasłony lub kabiny.
Umywalnie powinny być wyposażone w:
a. odpowiednią liczbę miednic lub kranów,
b. pojemnik z przykryciem na zużyte opatrunki i środki higieniczne,
c. wieszaki na ubrania,
d. podest lub podłogę dla myjących się.
Latryny
Dopuszczalne jest stosowanie latryn naturalnych, pod warunkiem, że nieczystości odprowadzane do dołów chłonnych będą odkażane odpowiednimi środkami ulegającymi biodegradacji i zasypywane ziemią oraz że będą przestrzegane wymogi ochrony środowiska.
Zaleca się budowanie oddzielnych latryn dla dziewcząt i dla chłopców.
Latryny należy budować na uboczu, w miejscach osłoniętych, na terenie suchym, po stronie zawietrznej w stosunku do obozu. Odległość od obozu powinna wynosić co najmniej 70 m.
Latryna powinna być zbudowana nad odpowiednim zbiornikiem na fekalia lub nad dołem chłonnym o głębokości 1,5 m i długości proporcjonalnej do liczby uczestników, przy czym przyjmuje się, że jedno stanowisko przypada na 15 osób.
Latryna powinna być zadaszona, mieć mocną obudowę, wysokość siedzenia dostosowaną do wzrostu uczestników, dół zabezpieczony przed wpadnięciem.
Śmietnik
Śmietniki (miejsca składowania odpadów stałych) należy organizować w odległości przynajmniej 20 m od części mieszkalnej, kuchni, punktu pobierania wody i kąpieliska, w miejscu zacienionym, osłoniętym, po stronie zawietrznej w stosunku do obozu, w miejscu umożliwiającym łatwy wywóz.
Część mieszkalna
Namioty mieszkalne
Namioty należy ustawiać w miejscach bezpiecznych, suchych, osłoniętych od wiatru, umożliwiających swobodny odpływ wód opadowych.
Rada! Najlepiej w cieniu.
Odległość między namiotami powinna umożliwiać przejście. Każdy namiot powinien być kompletnie olinowany. Sąsiadujące ze sobą namioty nie mogą być połączone wspólnymi linami.
Na część mieszkalną należy przeznaczyć taką ilość namiotów aby można było spełnić poniższe zasady ich urządzania:
a. kanadyjki, łóżka polowe lub prycze należy ustawić z zachowaniem swobodnego dostępu przynajmniej z jednej strony, a szerokość przejścia pomiędzy nimi powinna wynosić co najmniej 50 cm,
b. zabronione jest budowanie pryczy zbiorowych,
c. namioty mieszkalne powinny być wyposażone w wieszaki na ubrania i ręczniki oraz w półki na plecaki, obuwie, przybory toaletowe i przybory do jedzenia.
W przypadku korzystania z małych namiotów, należy spać na materacach, w szczególności pneumatycznych lub podgumowanych, albo na matach turystycznych; zabronione jest układanie posłań bezpośrednio na ziemi.
W pobliżu namiotów w miejscu dobrze nasłonecznionym i przewiewnym należy zbudować suszarnie przeznaczone do suszenia mokrych ubrań i ręczników.
Świetlica
Na miejsce, w którym można prowadzić zajęcia z uczestnikami (świetlica) należy przeznaczyć co najmniej jeden duży namiot lub zbudować nad takim miejscem zadaszenie.
Zespół medyczny
Ambulatorium i izba chorych (izolatka) powinny zostać ulokowane w wydzielonym miejscu części mieszkalnej obozu.
Ambulatorium
Ambulatorium to osobny namiot wyposażony w odpowiedni sprzęt, leki i urządzenia: łóżko, prześcieradło, koc, fartuchy, zamykane szafki na leki, stanowisko dezynfekujące do mycia rąk, szczelnie zamykany pojemnik lub worek na odpadki.
Izba chorych
Izbę chorych (izolatki) najlepiej jest urządzić w osobnych namiotach dla dziewcząt i chłopców; przy czym dopuszcza się wydzielenie wyraźnie oddzielonej części męskiej i żeńskiej w obrębie jednego namiotu pełniącego funkcję izby chorych. Izba chorych powinna być wyposażona w:
a. łóżka z kompletem pościeli (prześcieradło, poduszka, poszewka na poduszkę, dwa koce, poszwa na jeden z koców lub zapasowy śpiwór, przy czym należy zapewnić co najmniej dwie zmiany bielizny pościelowej
b. stoliki,
c. wieszaki lub półki na rzeczy osobiste.
Część rekreacyjno sportowa
Część sportowa i rekreacyjna obozu powinna być zorganizowana w sposób bezpieczny, w miejscach nie stwarzających zagrożeń dla uczestników.
Rada!
Trzeba koniecznie zwrócić szczególną uwagę na podłoże boisk sportowych. Wystające z ziemi korzenie oraz pniaki mogą być bardzo niebezpieczne – upadek na nie może zakończyć się tragicznie. Na terenie boisk nie powinno też być żadnych drzew.
Kąpielisko
Kąpielisko powinno spełniać następujące wymogi:
a. kąpielisko w jeziorach i rzekach wyznacza się w miejscu o dnie twardym, piaszczystym, nie zarośniętym,
b. kąpieliska nie wolno urządzać w stawach, częściach jezior porośniętych szuwarami, o mulistym dnie, oraz w wodach płynących szybciej niż 1m/sek.
c. na kąpielisku brzeg powinien być łatwo dostępny, łagodnie opadający, w miarę możliwości nadający się do plażowania,
d. długość kąpieliska powinna wynosić nie więcej niż 50 m,
e. głębokość wody w kąpielisku musi być dostosowana do przeciętnego wzrostu uczestników obozu; w części dla osób nie umiejących pływać do 50 cm, w części dla osób umiejących pływać nie może przekraczać 1,5 m,
f. przy kąpielisku wskazane jest urządzenie pomostu,
g. kąpielisko musi być wyposażone w odpowiedni sprzęt ratowniczy,
Organizacja kąpieliska, wymaga uprzedniej zgody inspektora sanitarnego oraz odpowiednich organów samorządu terytorialnego.
Woda w kąpielisku powinna zostać przebadana i uzyskać dopuszczenie miejscowego inspektora sanitarnego.
W trakcie obozu
Rozpoczęcie działalności obozu powinno być zgłoszone do inspektora sanitarnego w ciągu 48 godzin od przyjazdu pierwszych uczestników.
Osoby mające kontakt z żywnością
Osoby pracujące przy przygotowywaniu posiłków powinny ze szczególną starannością przestrzegać higieny osobistej, nosić czystą odzież ochronną oraz w razie potrzeby stosować wymagane środki ochrony indywidualnej.
Osoby bezpośrednio stykające się z żywnością (kucharki, opiekunowie, instruktorzy), w szczególności przygotowujące posiłki lub kupujące i transportujące żywność, muszą posiadać orzeczenie lekarskie wydawane na podstawie przepisów o chorobach zakaźnych i zakażeniach. Obowiązek ten nie dotyczy uczestników obozu, w szczególności zastępu służbowego.
Komendant obozu, lub osoba przez niego upoważniona, zobowiązany jest do przechowywania orzeczeń lub zaświadczeń lekarskich.
W przypadku, gdy przygotowanie posiłków lub zakup i transport żywności jest zlecone podmiotowi zajmującemu się profesjonalnie taką działalnością, komendant obozu zobowiązany jest do uzyskania informacji ustnej lub pisemnej, czy osoby te posiadają aktualne zaświadczenia lekarskie.
W przypadku wystąpienia uzasadnionego podejrzenia, że przygotowanie posiłków lub transport, żywności nie jest wykonywane w należyty sposób, lub przez uprawnione osoby, albo występuje niebezpieczeństwo zanieczyszczenia żywności, komendant obozu nie dopuszcza do spożywania żywności, co do której powstało takie podejrzenie.
Osoba, która z powodu choroby może spowodować zanieczyszczenia żywności, zgłasza niezwłocznie fakt choroby komendantowi obozu. Wykaz prac, przy wykonywaniu których istnieje możliwość przeniesienia zakażenia na inne osoby, oraz wykaz chorób uniemożliwiających wykonywanie czynności z zakresu produkcji i obrotu żywnością, a także rodzaje czynności, których nie wolno wykonywać osobom dotkniętym takimi chorobami, określają przepisy o chorobach zakaźnych i zakażeniach.
Osoba chora lub podejrzana o chorobę albo o zakażenie uniemożliwiające wykonywanie prac i czynności w procesie produkcji i w obrocie żywnością, jeżeli zachodzi jakiekolwiek prawdopodobieństwo bezpośredniego lub pośredniego zanieczyszczenia żywności mikroorganizmami patogennymi – powinna być niezwłocznie odsunięta od tych prac i czynności.
Zaopatrzenie w wodę
Obóz powinien być zaopatrywany w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi czerpaną ze źródła lub studni zlokalizowanych na terenie obozu lub w nieznacznej odległości od niego, po uprzednim stwierdzeniu, przez inspektora sanitarnego, o przydatności wody do spożycia.
Jeżeli możliwość taka nie istnieje należy dostarczać do obozu wodę konfekcjonowaną w opakowaniach jednostkowych, kupowaną w legalnym obrocie handlowym. Woda taka z założenia powinna spełniać wymagania rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 29 marca 2007 r. w sprawie jakości wody przeznaczonej do spożycia przez ludzi (Dz. U. Nr 61, poz. 417).
Zaleca się, aby do bezpośredniego spożycia (gaszenie pragnienia) uczestnikom podawana była woda w opakowaniach jednostkowych (konfekcjonowana).
W sytuacjach nadzwyczajnych (braku wody, nagłego pogorszenia się jej jakości, awarii urządzenia wodociągowego) wodę można dowozić cysternami/zbiornikami bezpośrednio ze źródła wskazanego przez inspektora sanitarnego, z tym, że zastosowanie cysterny/zbiornika do zaopatrzenia w wodę przeznaczoną do spożycia przez ludzi musi spełniać warunki określone szczegółowo w instrukcji sanitarnej GIS.
Zaopatrzenie w żywność
Produkty żywnościowe należy przewozić specjalistycznymi środkami transportu, posiadającymi konstrukcję i wyposażenie odpowiednie do rodzaju przewożonych produktów lub środkami transportu przystosowanymi do przewozu żywności w stopniu zapewniającym ochronę przed zanieczyszczeniem i zachowanie odpowiedniej jakości zdrowotnej produktów żywnościowych. Żywność powinna być przewożona w specjalnie do tego celu przeznaczonych pojemnikach spełniających wymagania określone dla materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. W przypadku przewozu tym samym środkiem transportu równocześnie produktów żywnościowych i innych towarów albo różnych rodzajów żywności, towary te i produkty żywnościowe muszą być oddzielone w taki sposób, aby nie było możliwe ich wzajemne zanieczyszczenie i oddziaływanie. W przypadku, gdy środkiem transportu przewożone są inne artykuły niż żywnościowe, środek transportu należy odpowiednio wyczyścić lub zdezynfekować przed kolejnym transportem żywności.
Przechowywanie żywości
Magazyn żywnościowy powinien zapewniać higieniczne przechowywanie żywności, w sposób pozwalający na uniknięcie ryzyka jej zanieczyszczenia. Wszystkie produkty znajdujące się w magazynie powinny być zabezpieczone przed dostępem owadów i szkodników.
Magazynowanie powinno odbywać się z zachowaniem zasady segregacji produktów. Produkty żywnościowe powinny być składowane według rodzajów, a produkty wydzielające swoistą woń należy przechowywać osobno.
Wszystkie produkty, a szczególnie mięso, wędliny, tłuszcze należy przechowywać w warunkach i temperaturze wskazanej przez producenta środków spożywczych. Należy stosować się do podanej przez producenta na opakowaniu danego produktu informacji o sposobie i warunkach przechowywania.
Należy kontrolować termin przydatności do spożycia produktów. Produkty żywnościowe, których termin przydatności do spożycia upłynął, powinny być niezwłocznie usuwane z magazynu.
Należy przechowywać faktury zakupu lub inne dokumenty potwierdzające źródło pochodzenia środków spożywczych.
W przypadku obozowisk nie posiadających podłączenia do sieci energetycznej, należy urządzić chłodnię, którą może być np. piwniczka zbudowana w ziemi ("ziemianka"). Produkty przechowywane w ziemiance muszą być odpowiednio zabezpieczone przed zanieczyszczeniem.
Dla obozowisk nie posiadających podłączenia do sieci energetycznej należy wykluczyć z jadłospisu produkty takie jak mrożonki lub lody ewentualnie należy zaopatrywać się w nie w dniu ich planowanego spożywania, w możliwie najkrótszym czasie przed podaniem do spożycia. W przypadku, gdy obozowisko posiada podłączenie do sieci energetycznej, magazyn należy wyposażyć w urządzenia chłodnicze.
Mięso, wędliny, ryby, jaja, mleko pasteryzowane i przetwory mleczne (sery, jogurty, kefiry, śmietanę), tłuszcze (masło, margaryna, oleje roślinne) należy przechowywać w pomieszczeniach chłodnych (ziemianka, chłodziarka), w temperaturze nie wyższej niż 10°C. W przypadku lodów i mrożonek należy przechowywać je w temperaturze nie wyższej niż -18°C.
Produkty żywnościowe bez opakowań należy przechowywać w odpowiednich pojemnikach przeznaczonych do kontaktu z żywnością. Warzywa należy przechowywać na półkach lub w skrzynkach, w specjalnie do tego celu przeznaczonej piwniczce (ziemiance) lub w namiocie.
Przygotowywanie posiłków
Ziemniaki i warzywa należy obierać wydzielonej do tego celu obieralni, w dniu spożycia, a obierki należy zbierać do specjalnego pojemnika na odpady.
Posiłki należy przygotowywać w specjalnie do tego celu przeznaczonym punkcie w warunkach higienicznych, ze składników posiadających odpowiednią jakość zdrowotną, pozostających w okresie przydatności do spożycia.
Urządzenia, sprzęt i inne składniki wyposażenia, z którymi styka się żywność, muszą być:
a. utrzymywane w dobrym stanie technicznym, aby zminimalizować wszelkie ryzyko zanieczyszczenia żywności;
b. wykonane z takich materiałów, które umożliwiają utrzymanie ich w czystości oraz, jeżeli jest to niezbędne, ich dezynfekcję (nie dotyczy to pojemników bezzwrotnych oraz opakowań);
c. zainstalowane w taki sposób, aby umożliwić odpowiednie czyszczenie otaczającego je obszaru.
Powierzchnie, na których przygotowywane są posiłki powinny być utrzymywane w czystości.
Deski do przygotowywania produktów są przeznaczone wyłącznie do danego rodzaju produktów. Deski po każdorazowym użyciu należy starannie umyć. Należy je oznaczyć w następujący sposób:
a. do mięsa surowego (MS),
b. do mięsa gotowanego, wędlin i sera (M),
c. do warzyw (W),
d. do ryb surowych (RS)
e. do ryb (RG),
f. do pieczywa (P).
Nie wolno mieszać pozostałości potraw ze świeżym surowcem.
Nie wolno powtórnie zamrażać rozmrożonych produktów.
Gotowanie wody, mleka, zupy powinno obuwać się w kotłach lub garnkach przeznaczonych wyłącznie do tego celu. Nie wolno używać kotłów lub garnków z uszkodzoną emalią.
Przy układaniu jadłospisów należy dobierać potrawy, które nie wymagają skomplikowanego procesu przygotowania i są bezpieczne, a w szczególności:
a. nie zawierają surowych jaj.
b. nie zawierają dodatku sosów lub majonezu z wyjątkiem sosów poddanych obróbce termicznej oraz majonezów i sosów, które są fabrycznie szczelnie zamknięte.
Posiłki i potrawy powinny być przygotowywane w miarę możliwości bezpośrednio przed spożyciem, z ograniczeniem czasu ich przechowywania. Surówki warzywne powinny zostać przygotowane bezpośrednio przed spożyciem,
Zawartość opakowania po otwarciu należy niezwłocznie zużyć w całości. Jeżeli zawartość opakowania po otwarciu nie może zostać zużyta w całości, resztę należy wyrzucić.
Teren w pobliżu kuchni powinien być posprzątany i wygrabiony.
Zmywanie i przechowywanie naczyń kuchennych i stołowych
Naczynia kuchenne i stołowe należy zmywać w specjalnie do tego celu przeznaczonych odrębnych zmywalniach.
Nie należy używać tego samego sprzętu do mycia naczyń kuchennych i naczyń stołowych.
Sprzęt używany do mycia naczyń kuchennych i stołowych, taki jak: wanienki, miednice, ścierki, gąbki, zmywaki, powinien być po każdym posiłku starannie myty i co najmniej raz dziennie wyparzany wrzącą wodą lub dezynfekowany.
Podczas mycia naczyń kuchennych i wyparzania sprzętu do mycia naczyń kuchennych należy zwrócić szczególną uwagę na bezpieczeństwo wykonywanych czynności.
Środki używane do mycia naczyń powinny być biodegradowalne a usuwanie ścieków powinno być zgodne z ustaleniem zawartym z właścicielem terenu oraz zaleceniami wydziału ochrony środowiska.
Do zmywania naczyń kuchennych i stołowych należy zapewnić gorącą i ciepłą wodę.
Naczynia kuchenne i stołowe, po usunięciu z nich resztek pokarmów do zamykanych pojemników, należy zmywać w ciepłej wodzie z dodatkiem odpowiednich środków czyszczących, po czym dokładnie spłukać, a następnie wyparzyć przez zanurzenie w kotle z wrzącą wodą (wyparzanie nie dotyczy menażek, kubków i sztućców użytkowanych indywidualnie przez uczestników obozu).
Czyste naczynia kuchenne oraz stołowe ogólnego przeznaczenia należy osuszyć, a następnie przechowywać w miejscu do tego wyznaczonym, na półkach osłonięte od kurzu i owadów.
Menażki, kubki i sztućce użytkowane indywidualnie przez uczestników obozu są przechowywane przez uczestników w wyznaczonych miejscach. Menażki po umyciu muszą być osuszone.
Zlewki
Resztki pokarmowe powinny być przechowywane w specjalnie do tego przygotowanych przykrytych pojemnikach. Pojemniki na resztki pokarmowe po opróżnieniu powinny być myte i dezynfekowane.
Próbki żywnościowe
Komendant obozu lub osoba przez niego upoważniona wyznacza osobę odpowiedzialną za pobieranie i przechowywanie próbek wszystkich potraw wchodzących w skład każdego posiłku.
W przypadku sporządzania posiłków z wykorzystaniem wyrobów garmażeryjnych należy pobrać próbki tych wyrobów bezpośrednio po przywiezieniu danej partii wyrobów.
Próbki pobierane są pod koniec porcjowania z każdej składowej części potrawy w ilościach niezbędnych do przeprowadzenia badań laboratoryjnych. Próbki należy pobierać w następujących ilościach:
a. zupy - po 150 g;
b. mięso, potrawy mięsne i rybne - po 150 g;
c. wędliny i wyroby wędliniarskie - po 150 g w jednym kawałku;
d. jarzyny gotowane, sosy, potrawy mączne oraz mleczne, leguminy - po 150 g;
e. wyroby garmażeryjne - po 150 g;
f. sałatki - po 150 g;
g. lody - po 150 g.
Próbkę pobiera się czystymi, uprzednio wyparzonymi lub wygotowanymi przyrządami metalowymi i przechowuje w opakowaniach jednorazowych przeznaczonych do tego celu albo w szczelnie zakręcanych lub zamykanych, czystych, wyparzonych lub wygotowanych naczyniach szklanych, porcelanowych lub emaliowanych, odpowiadających wymaganiom określonym w przepisach o materiałach i wyrobach przeznaczonych do kontaktu z żywnością.
Na naczyniu przeznaczonym do przechowywania próbki umieszcza się w sposób trwały napis określający zawartość, datę i godzinę przygotowania potrawy oraz imię, nazwisko i stanowisko służbowe osoby, która pobrała próbkę. Jeżeli do przygotowania potrawy użyty został środek spożywczy z konserwy, napis na naczyniu musi zawierać ponadto datę i godzinę otwarcia konserwy oraz dane umieszczone na jej opakowaniu dotyczące producenta, daty produkcji lub terminu przydatności do spożycia. Na naczyniu z próbką wyrobu garmażeryjnego umieszcza się datę i godzinę dostarczenia danego wyrobu do obozu.
Próbki należy przechowywać, przez co najmniej 3 dni, licząc od chwili, kiedy cała partia została spożyta, w miejscu wydzielonym wyłącznie do tego celu oraz w warunkach zapewniających utrzymanie temperatury nie wyższej, niż +4 °C , z tym, że próbki lodów przechowuje się w temperaturze nie wyższej niż -18 °C. Miejsce przechowywania próbek musi być tak zabezpieczone, aby dostęp do niego posiadał tylko komendant obozu lub osoba przez niego upoważniona..
Dbanie o czystość i higienę
Zabronione jest mycie się w naturalnych zbiornikach wodnych lub ciekach wodnych.
Dopuszczalne jest mycie wodą czerpaną z naturalnych zbiorników wodnych lub cieków wodnych, pod warunkiem stosowania higienicznych środków ulegających biodegradacji, oraz odprowadzania nieczystości do wydzielonych dołów chłonnych.
Uczestnikom należy zapewnić dostęp do ciepłej wody.
Umywalnie należy wyposażyć w:
a. środki myjąco-dezynfekujące, ulegające biodegradacji,
b. szczotki do mycia miednic.
Miednice powinny być po każdorazowym użyciu dokładnie umyte i przynajmniej raz w tygodniu poddane dezynfekcji z użyciem środków odkażających.
Latryny
Latryna musi być regularnie dezynfekowana odpowiednimi środkami, ulegającymi biodegradacji i przesypywana ziemią.
Po wypełnieniu latryny do 2/3, należy bezwzględnie opróżnić ją sprzętem asenizacyjnym lub zasypać, a miejsce po zasypaniu latryny wyraźnie oznaczyć.
Dojście do latryny powinno być dobrze oznakowane, widoczne także w nocy.
Przy latrynie powinien znajdować się:
a. w przypadku latryn naturalnych (ziemnych) – piasek lub ziemia do przesypywania i łopatka,
b. papier toaletowy,
c. stanowisko do umycia rąk z wodą i środkami do mycia.
Przy wyposażeniu obozu w sanitariaty ekologiczne:
a. zaleca się oddzielne sanitariaty dla dziewcząt i dla chłopców,
b. niezbędne jest ich zaopatrzone w papier toaletowy,
c. zorganizowanie stanowiska do umycia rąk.
Sanitariaty ekologiczne powinny być utrzymane w należytym stanie higienicznym i regularnie, przynajmniej raz na trzy dni opróżniane przez wozy asenizacyjne.
Przyjmuje się, że jeden sanitariat ekologiczny powinien przypadać na 15 osób,
Obowiązek zapewnienia środków dezynfekujących, oraz zapewnienia użytkowania zgodnego z zaleceniami zawartymi w karcie charakterystyki danego preparatu spoczywa na komendancie obozu lub osobie przez niego wyznaczonej.
Środki dezynfekujące należy przechowywać w miejscu suchym, chłodnym, przewiewnym i zabezpieczonym przed opadami atmosferycznymi oraz dostępem osób niepowołanych.
Dezynfekcję mogą przeprowadzać osoby pełnoletnie, po odpowiednim przeszkoleniu, wyznaczone przez komendanta obozu. Przy przeprowadzaniu dezynfekcji należy przestrzegać sposobu użycia i zasad bezpieczeństwa podanych przez producenta danego preparatu w kartach charakterystyki.
W przypadku używania preparatów zawierających wodorotlenki (zasady) lub kwasy, wydzielających chlor lub zawierających substancje drażniące, do przyrządzania roztworu środka dezynfekującego i podczas jego stosowania należy założyć rękawice gumowe i fartuch ochronny. W przypadku mieszania z wodą preparatu w postaci proszku lub koncentratu, przy dokonywaniu powyższych czynności należy zachować szczególną ostrożność i nie zbliżać twarzy do sporządzanej mieszaniny.
Odpady i śmieci
Odpadem komunalnym są powstałe w trakcie obozu stałe i ciekłe odpady, w tym nieczystości gromadzone w zbiornikach bezodpływowych.
Stałe odpady komunalne (śmieci) powstałe na terenie obozu należy gromadzić w przeznaczonych do tego urządzeniach (śmietnikach) ustawionych w wydzielonym do tego celu miejscu. Urządzenia te muszą być utrzymywanie w odpowiednim stanie sanitarnym i porządkowym i regularnie wywożone.
Odpady należy gromadzić w pojemniku (kontenerze) podstawianym przez usługodawcę wywożącego odpady lub w mocnych workach foliowych, szczelnie zawiązywanych po wypełnieniu. Odpady należy zabezpieczyć przed dostępem zwierząt.
Zaleca się prowadzenie w obozie wstępnej segregacji odpadów. Odpady palne (papier, drewno itp.) mogą być przeznaczone do spalania w piecu kuchennym lub parniku. Czyste szkło, odpady z tworzyw sztucznych, puszki aluminiowe itp. surowce wtórne powinny być gromadzone osobno i wywożone do pojemników przeznaczonych na selektywną zbiórkę odpadów. Odpady ulegające biodegradacji mogą być przeznaczone na kompostowanie.
Odpady stałe (śmieci) powinny być usuwane z terenu obozu zgodnie z regulaminem utrzymania czystości i porządku na terenie danej gminy, dostępnym w wydziale ochrony środowiska urzędu gminy.
Niebezpieczne lub niejadalne substancje oraz odpady należy usuwać z terenu obozu w sposób określony w porozumieniu z wydziałem ochrony środowiska urzędu gminy.
Po uzyskaniu zgody właściwego Inspektora Ochrony Środowiska dopuszcza się wylewanie ścieków do dołów chłonnych pod warunkiem używania do mycia środków powierzchniowo czynnych, ulegających biodegradacji, z umieszczoną na etykiecie odpowiednią informacją. Jeżeli zgody takiej nie uda się uzyskać odpady stałe i ścieki powinny być gromadzone w szczelnych zbiornikach i okresowo wywożone do oczyszczalni lub na wylewisko komunalne przez wyspecjalizowane firmy.
Namioty mieszkalne
Wszystkie rzeczy osób mieszkających w namiocie powinny być przechowywane na specjalnie do tego celu zbudowanych półkach i stojakach. Zabronione jest przechowywanie rzeczy bezpośrednio na ziemi, wieszania ich na taśmach przymocowanych do płacht namiotowych lub na linkach namiotowych,
Mokre rzeczy nie powinny być przechowywane wraz z suchymi. Należy je suszyć w suszarni.
Namioty należy codziennie wietrzyć, podwijając ich poły.
Opieka medyczna
Dla uczestników obozu należy zapewnić opiekę medyczną, przy czym zaleca się, aby była to opieka stała. Zapewnieniem stałej opieki medycznej jest zawarcie umowy z zakładem opieki zdrowotnej właściwym dla danego terenu.
Do obowiązków osób sprawujących opiekę medyczną należy prowadzenie ewidencji udzielonych porad i wydanych leków.
Kąpiele
Kąpiel organizowana może być tylko pod opieką ratownika zgodnie z obowiązującym regulaminem kąpieli.
hm. Marek Gajdziński
Obecnie komendant kursu Jakobstaf i członek redakcji Pobudki. Związany "od urodzenia" z 16WDH im. Zawiszy Czarnego. W Szesnastce był drużynowym i szczepowym (1977-1987). Inicjator powołania Unii Najstarszych Drużyn Harcerskich Rzeczypospolitej (1979), Członek KIHAM (1980-1982), Założyciel Polskiego Bractwa Skautowego (1987), Vice Naczelnik Ruchu (1987), Vice Naczelnik ZHR d/s harcerstwa męskiego (1989-1990), Współzałożyciel i pierwszy Komendant Główny HOPR (2002-2004), Komendant Mazowieckiej Chorągwi Harcerzy (2004-2006).
Prywatnie; informatyk, przedsiębiorca, żonaty, dwoje dzieci.