Twoje miejsce w harcerstwie

Marek Gajdziński

Spójrzmy teraz na zastęp z zewnątrz, od strony drużyny, a nawet szerzej, od strony całego harcerstwa i skautingu. Ten punkt widzenia jest bardzo istotny, gdyż pokazuje, że uczestniczysz w bardzo ważnej, wspólnej pracy zakrojonej na szeroką skalę. Pracę tę prowadzi cały ruch harcerski, a jej celem jest  nasycenie narodu polskiego ludźmi honoru, ludźmi zdolnymi dawać dobry przykład innym i na tyle aktywnymi by móc, przynajmniej w swoim własnym otoczeniu, zmieniać świat na lepsze. Zresztą nie dotyczy to wyłącznie Polski. Ruch skautowy działa na całym świecie i wszędzie ma te same cele. We wszystkich cywilizowanych państwach świata, ruch ten czyni nieustające wysiłki o to, by dostarczyć społeczeństwom jak najlepszych obywateli.  Zobaczmy jakie miejsce w ruchu skautowym zajmujesz Ty i Twój zastęp.

 

Twój zastęp tak jak tysiące innych zastępów harcerskich w całej Polsce znajdujecie się na „pierwszej linii frontu” . Tak naprawdę, to w jakim stopniu harcerstwo spełnia zadanie jakie przed sobą postawiło, zależy wyłącznie od tego co dzieje się w tych zastępach. A to co się dzieje w Twoim zastępie zależy od Ciebie. Można więc powiedzieć, że jesteś jedną z najważniejszych osób w całym ruchu. Chciałbym abyś miał tego świadomość, bo czasem pomoże Ci ona przezwyciężyć chwile słabości i zwątpienia.    O zadaniach zastępu i jego roli w tej wielkiej i doniosłej pracy jaką wykonuje harcerstwo w Polsce i ruch skautowy na świecie, zdążyliśmy już porozmawiać. Teraz przyjrzyjmy się temu wszystkiemu co w strukturze organizacyjnej naszego ruchu znajduje się ponad Twoim zastępem i co istnieje tylko po to by wspierać Cię w Twojej pracy i nadawać jej szerszy i głębszy sens.

 

Drużyna składa się zwykle z trzech do sześciu zastępów.   Na jej czele stoi drużynowy mający do pomocy paru przybocznych. Najlepiej gdy drużynowym jest instruktor harcerski czyli starszy, doświadczony harcerz posiadający stopień instruktorski. Starszy to znaczy pełnoletni - najlepiej uczeń ostatnich klas szkoły średniej, student lub osoba już pracująca, ale nie mająca jeszcze własnej rodziny, bo to utrudnia pełne zaangażowanie w pracę harcerską. Doświadczony to znaczy harcerz, który przeżył własną „harcerska przygodę”, był na kilku obozach i zimowiskach, był wcześniej zastępowym i  przybocznym, zdobył co najmniej stopień ćwika, wykazał się odpowiednią postawą i opanował wszystkie harcerskie umiejętności. Teraz zdobywa stopień Harcerza Orlego, a może nawet Harcerza Rzeczypospolitej. Posiadanie stopnia instruktorskiego świadczy zaś o tym, że jest to człowiek przygotowany fachowo do prowadzenia drużyny, potrafiący organizować i koordynować pracę zastępów, kształcić przyszłych zastępowych, organizować próby na stopnie i sprawności, przyznawać je oraz planować i organizować życie całej drużyny, w tym wycieczki, biwaki, obozy i zimowiska. Przede wszystkim zaś, instruktor to osoba rozumiejąca w pełni cele i metodę pracy harcerskiej i potrafiąca posługiwać się tą metodą tak by cele te były osiągane. I najważniejsze – instruktor i drużynowy to osoba, która całym własnym życiem stanowić może wzór do naśladowania dla wszystkich harcerzy.   Przybocznymi mogą zostawać byli zastępowi, którzy przekazali już swoje funkcje następcom, lub których zastępy rozwiązano po to by ich chłopcy mogli założyć własne zastępy. Oba te przypadki pokazują, że przybocznymi mogą zostać najlepsi zastępowi, którzy potrafili prowadzić swoje zastępy na tyle dobrze, że dochowali się następców i przygotowali swoich harcerzy do roli zastępowych. Innymi słowy, przyboczny to funkcja, która czeka właśnie na Ciebie. Musisz tylko udowodnić, że jesteś jej godzien.   Przyboczny pomaga drużynowemu prowadzić drużynę. Współorganizuje zbiórki drużyny, wizytuje zbiórki zastępów, a na obozie zostaje oboźnym. Jednocześnie przyboczny przygotowuje się do objęcia funkcji drużynowego. Kształci się na kursie instruktorskim, zdobywa pierwszy stopień instruktorski Przewodnika i kontynuuje zdobywanie wyższych stopni harcerskich. Któregoś dnia najlepszy z przybocznych zostaje drużynowym – czego i Tobie, naprawdę, z całego serca życzę.   Drużyna w przeciwieństwie do zastępu jest organizmem długowiecznym. Są takie, którym uda się przetrwać dziesięć czy dwadzieścia lat. Ale są też takie, które istnieją dokładnie tak długo jak całe harcerstwo. Przyczyną jest wielopokoleniowość drużyny, która składa się z zastępów starszych i młodszych. Gdy zastęp grupujący starszych chłopców zostaje rozwiązany, na jego miejsce  powinno powstać kilka młodszych zastępów. Ich zastępowymi zostają harcerze z rozwiązanego zastępu. Drużyna działa nadal i stale się rozwija, dzieli się, przekształca w szczep, a później hufiec – i w ten sposób harcerstwo obejmuje swoim wpływem coraz większą ilość młodzieży .   Młodsze zastępy znajdują się w środowisku tworzonym przez zastępy już istniejące i mające jakiś własny styl pracy. Przejmują od nich ten styl. Kluczowa jest tu rola drużynowego i przybocznych, którzy mając za sobą kilka lat pracy w drużynie, przejęli podstawy i styl pracy od swoich poprzedników, wzbogacili je na miarę swojej osobowości i teraz nadają ton pracy całej drużynie. W ten sposób przekazywana jest „pałeczka pokoleń”. Dzięki temu mechanizmowi, drużyny mogą żyć wiele lat, wypracowywać własne zwyczaje i tradycje. Jeżeli więzi przyjaźni są na tyle silne, że potrafią byłych harcerzy, a zwłaszcza instruktorów, skłonić do zainteresowania się losami drużyny nawet po odejściu z czynnej służby harcerskiej, przy drużynie wytworzy się aktywne środowisko wspierających ją sympatyków. Drużyna taka zyskuje nieprawdopodobne oparcie i szansę przetrwania nawet w skrajnie niesprzyjających okolicznościach. A skoro drużyna istnieje wiele lat i kultywuje własne tradycje korzystając z doświadczeń poprzednich pokoleń harcerskich, staje się prawdziwą  i solidną opoką dla wciąż powstających, nowych zastępów.   Każde kolejne pokolenie ma swoje własne harcerstwo szyte na miarę czasów w których żyje. Również i Ty jesteś współtwórcą tego ruchu. Kiedy zastanawiasz się jak będzie wyglądała kolejna zbiórka zastępu, kiedy główkujesz co zrobić by chłopcy czuli się dobrze i wynieśli ze zbiórki konkretne korzyści – tworzysz i wzbogacasz dorobek naszego ruchu. Tak jak Ty korzystasz dziś z doświadczeń poprzednich pokoleń, tak przyszłe pokolenia harcerzy korzystać będą z Twoich. Drużyna harcerska dzięki swojej wielopokoleniowości umożliwia przenoszenie tych doświadczeń w przyszłość. Tak tworzy się tradycja harcerska, której i Ty jesteś współtwórcą.   Dodajmy do tego osobę drużynowego – świadomego swojej roli instruktora harcerskiego, pełniącego rolę przewodnika i mistrza dla zastępowych oraz wszystkich innych harcerzy w drużynie, a zrozumiemy szczególną rolę wyznaczoną drużynie w organizacji ruchu harcerskiego. To jest właśnie najważniejszy ośrodek wszelkiej pracy harcerskiej.   Do najważniejszych zadań drużynowego i drużyny należy:
- kształcić zastępowych,
- koordynować i inspirować pracę zastępów,
- organizować i przeprowadzać próby na stopnie harcerskie,
- wyznaczać i przeprowadzać próby na sprawności indywidualne,
- organizować zbiórki, wycieczki, biwaki, obozy i zimowiska drużyny,
- tworzyć właściwą harcerską atmosferę,
- organizować pola służby społecznej dla zastępów na terenie działania drużyny i pomagać w jej spełnianiu,
- zapewniać lokalowe, materialne oraz inne warunki niezbędne dla przebiegu prawidłowej pracy zastępów i całej drużyny,
- współpracować z byłymi harcerzami, rodzicami, szkołą i parafią.   

My przyjrzyjmy się teraz tylko pierwszym dwóm zadaniom drużyny jako, że dotyczą one bezpośrednio Ciebie jako przyszłego lub obecnego zastępowego oraz Waszego zastępu.   Kształcenie zastępowych odbywa się zazwyczaj na dwa różne sposoby. Pierwszy to  k u r s  z a s t ę p o w y c h,  w którym uczestniczą kandydaci na przyszłych zastępowych. Jego zadaniem jest przekazać im niezbędną wiedzę i umiejętności potrzebne do prawidłowego prowadzenia własnego zastępu. Bardzo często, kursy zastępowych prowadzone są wspólnie przez kilka drużyn w hufcu. Ułatwia to ich organizację, ale przede wszystkim pozwala poznać i wykorzystać wartościowe doświadczenia wypracowane w ich środowiskach harcerskich.    Drugi sposób dotyczy pracy z zastępowymi, którzy mają już własne zastępy i ma na celu pogłębianie i poszerzanie posiadanej przez nich wiedzy, a także umożliwienie wymiany doświadczeń związanych z prowadzeniem zastępu. Odbywa się to często w formie z a s t ę p u   z a s t ę p o w y c h , czyli zastępu, którego zastępowym jest sam drużynowy, a należą do niego wszyscy obecni zastępowi.  Zastęp taki działa identycznie jak pozostałe zastępy i umożliwia zastępowym czerpanie pomysłów i inspiracji z tego co dzieje się na zbiórkach zastępu zastępowych.  Ponadto, prawidłowo działający „ZZ-et” dostarcza zastępowym i całej kadrze drużyny przeżyć na miarę ich wieku. Zastępowi są zazwyczaj starsi od swoich chłopaków. Mają większe potrzeby i większe oczekiwania od harcerstwa. W swoich zastępach często nie mogą ich zaspokoić ze względu na to, że ich oczekiwania nie pokrywają się z oczekiwaniami młodszych. Zastęp Zastępowych jest więc tym miejscem gdzie zastępowi mogą wspólnie przeżywać przygody i pełnić służbę na miarę swoich możliwości i oczekiwań.    Zupełnie inne zadania stawiane są przed R a d ą  D r u ż y n y, która składa się z drużynowego, przybocznych, wszystkich zastępowych i innych harcerzy pełniących odpowiedzialne funkcje w drużynie. Jest sprawą oczywistą, że wszystkie decyzje w drużynie podejmuje drużynowy osobiście i osobiście jest za nie odpowiedzialny. Ale każdy rozsądny drużynowy zanim podejmie jakąś decyzje powinien wysłuchać opinii swoich najbliższych współpracowników, którzy na swoich barkach, podobnie jak on, dźwigają ciężar pracy w drużynie. Do tego właśnie celu powoływana jest Rada Drużyny. Posiada ona głos doradczy pomagając drużynowemu podejmować najważniejsze decyzje tak by były one sprawiedliwe i uwzględniały dążenia wszystkich harcerzy reprezentowanych w radzie przez swoich zastępowych. Do szczegółowych zadań Rady Drużyny może należeć:

• zgłaszanie pomysłów do planu pracy drużyny,
• rozdzielanie zadań drużyny na zadania cząstkowe i przydzielanie ich poszczególnym zastępom,
• ocena pracy zastępów i prowadzenie punktacji między zastępami,
• ocena pracy zastępowych i innych funkcyjnych w drużynie,
• pomoc drużynowemu w rozstrzyganiu sporów między zastępami i sporów personalnych między harcerzami.

Oczywiście drużynowy może wyznaczyć Radzie jeszcze wiele innych zadań, ale te które zostały wymienione mają zasadnicze znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania drużyny.   Sam widzisz, że Twoja rola jako zastępowego nie kończy się tylko na prowadzeniu własnego zastępu. Zostając zastępowym, stajesz się bowiem jedną z najważniejszych osób w drużynie, można powiedzieć jednym z jej filarów, a więc będziesz miał wpływ na to co się dzieje w całym waszym środowisku harcerskim. Drużynowy zacznie się  liczyć z Twoim zdaniem, będzie cię pytał o radę i prosił o pomoc w wielu ważnych sprawach. Uzyskasz też szerszy pogląd na harcerstwo i dzięki temu będziesz mógł się lepiej przygotować do przyszłej roli przybocznego i drużynowego.   Wracając do pozostałych zadań drużyny warto wspomnieć jeszcze o jednym ważnym aspekcie jej życia, w których, prędzej czy później, z całą pewnością będziesz uczestniczył, choć już nie jako zastępowy, ale po prostu jako jeden ze starszych harcerzy. Mam na myśli Twój udział w pracach kapituły stopni harcerskich. Kiedy już zdobędziesz stopień ćwika wejdziesz w skład tej najbardziej elitarnej grupy harcerzy w drużynie. Staniesz się opiekunem prób młodszych harcerzy na stopnie młodzika i wywiadowcy. Będziesz te próby wyznaczał i kontrolował ich wykonanie. Będziesz uczestniczył w przygotowaniu i przeprowadzeniu biegów harcerskich i decydował o przyznaniu stopni. Życzę Ci abyś dostał się do kapituły jak najszybciej. Nie tylko dlatego, że chętnie widziałbym Cię w gronie ćwików, ale również dlatego, że jako zastępowy, zyskasz wtedy ogromną wiedzę i doświadczenie, które ułatwi Ci prowadzenie zastępu. Jednym z Twoich najważniejszych obowiązków jest przygotować swoich chłopców do prób na kolejne stopnie harcerskie. Temu powinieneś poświęcić wiele czasu w pracach zastępu. Wymyślanie, przygotowywanie i przeprowadzanie odpowiednich szkoleń, ćwiczeń i gier może być na początku bardzo trudne. Ale gdy tylko wejdziesz w skład kapituły i poznasz od kuchni wszystkie tajemnice mechanizmu zdobywania i przyznawania stopni obowiązujące w drużynie, będzie Ci o wiele łatwiej. Dlatego rób wszystko by jak najszybciej samemu zostać ćwikiem.   Innym ważnym zadaniem drużyny jest inspirować pracę zastępów. Czasem zastępowym zaczyna brakować pomysłów.  Czasem też potrzebna będzie Ci pomoc by zachęcić do czegoś swoich chłopaków – na przykład do zdobycia jakiejś potrzebnej umiejętności.  Od tego jest drużynowy i cała potężna maszyna drużyny.  Jeżeli Ty sam i Twoi harcerze wiecie doskonale co i jak chcecie robić – inspiracja taka może okazać się zupełnie niepotrzebna. Ale uwierz mi, że często przyda ci się wsparcie ze strony drużyny. Jakie to może być wsparcie?   Wyobraź sobie, że przez cały rok prowadzone jest w drużynie współzawodnictwo o tytuł najlepszego zastępu. Któż nie chciałby chodzić w glorii tak wielkiego zaszczytu? Nie znam zdrowego, psychicznie chłopca, który pozostałby obojętny wobec takiego wyzwania.  Tymczasem, żeby ten tytuł zdobyć trzeba się nieźle „napocić”. Przyboczni będą wpadać na Wasze zbiórki i obserwować co się na nich dzieje - ilu przyszło chłopców, jaka jest ich postawa. Na zbiórkach i wycieczkach drużyny odbywać się będą gry i zawody między zastępami – raz w terenoznawstwie, raz w samarytance innym razem w sygnalizacji, pionierce lub przyrodoznawstwie. Jeśli chcecie te zawody wygrywać, musicie na swoich zbiórkach zastępu  solidnie się do nich przygotować - zdobyć lub przećwiczyć potrzebne umiejętności.  Czy możesz sobie wyobrazić lepszą okazję i skuteczniejsza motywację do tego by chłopcy chcieli ćwiczyć umiejętności, które są im i tak niezbędne do zdobycia stopnia? Właśnie! Na tym między innymi polega „niezauważalna” pomoc jaką otrzymasz od swojej drużyny i całego harcerstwa. Najlepszy zastęp z Waszej drużyny weźmie udział zawodach o tytuł najlepszego zastępu hufca. Jeżeli uda mu się wygrać będzie mógł zawalczyć o tytuł najlepszego zastępu chorągwi, a może nawet całego ZHR. Cała ta maszyna działa tylko po to abyś mógł skutecznie motywować swoich chłopaków do solidnej służby w harcerstwie i samorozwoju.  Jeśli chcesz ją wykorzystać musisz tylko zarazić chłopców większymi aspiracjami. Nie każdy zdobędzie tytuł najlepszego zastępu drużyny, hufca, chorągwi i ZHR, ale każdy zastęp ma taką szansę i tylko od Was zależy czy potraficie ją wykorzystać.   Innym mechanizmem ułatwiającym ci motywowanie chłopaków są indywidualne mistrzostwa ZHR. Któż nie chciałby zdobyć sławy najlepszego młodzika, wywiadowcy czy ćwika w drużynie, w swoim mieście, regionie czy nawet całej Polsce. „Zaraź” swoich chłopców taką ambicją, a zobaczysz jak szybko i pewnie przyswoją sobie wiedze i umiejętności potrzebne do zdobycia kolejnego stopnia harcerskiego. Najlepsi w drużynie wezmą udział w zawodach hufcowych, następnie, jeśli im się powiedzie, w chorągwianych, a może nawet ogólnopolskich. Szansę ma naprawdę każdy. Jak widzisz cała machina organizacyjna harcerstwa działa po to aby tego typu szanse tworzyć i tym samym ułatwiać ci prowadzenie zastępu, a w szczególności  wspomóc cię w spełnieniu obowiązków jakie na siebie przyjąłeś wraz z brązowym sznurem funkcyjnym.      Zapewne już zauważyłeś, że wspomniane mechanizmy do niczego nie zmuszają ani Ciebie jako zastępowego ani Twoich harcerzy. Zechcesz - będziesz je wykorzystywał, jeśli nie – Twoja wola. Nikt Was przecież nie zmusi do starań o kolejne sukcesy w harcerskiej grze. Nie macie ambicji - nie musicie brać w tym udziału. Sam jednak wiesz doskonale, że zarówno Ty sam jak i Twoi chłopcy nie będziecie obojętni wobec tak ambitnych wyzwań. Możesz być pewien, że jeśli Ty będziesz miał wysokie aspiracje, również i Twoi chłopcy będą je mieli. Nie musisz nikogo do niczego zmuszać. To działa samoistnie!     Pamiętaj! Drużynowy będzie się starał inspirować Waszą pracę. Będzie podsuwać Wam pomysły i stwarzać szanse wypłynięcia na „szerokie wody”. Mądry drużynowy nie będzie wam rozkazywał, a raczej zachęcał. Mądry zastępowy będzie zaś z tej inspiracji korzystał.  Spróbuj a przekonasz się, że warto, bo na pewno na tym skorzystacie.   Na tym  przerwiemy omawianie funkcji jakie spełnia drużyna w harcerstwie, a zwłaszcza wobec zastępu. Mam nadzieję, że więcej dowiesz się na kursie drużynowych, na który trafisz w przyszłości jeżeli wykażesz się sukcesami w pracy z zastępem i swoją postawą harcerską udowodnisz, że jesteś godzien zostać kiedyś instruktorem harcerskim. Teraz przyjrzyjmy się pokrótce wyższym szczeblom organizacji naszego ruchu.

 

Szczep to dobrowolny związek kilku drużyn wywodzących się z tego samego pnia i tej samej tradycji. Jest prawie regułą, że wszystkie drużyny w szczepie noszą ten sam numer. Szczep powstaje w sposób naturalny w ten sposób, że jakaś drużyna zaczyna bardzo prężnie działać. Po jakiś czasie okazuje się, że jest w niej już dziesięć zastępów. To stanowczo za dużo jak na jedną drużynę. Zatem drużyna dzieli się na dwie, ale żeby zachować ze sobą ścisłe związki tworzą wspólny szczep. Prężnie działające szczepy mogą liczyć po kilka drużyn; zuchowych, harcerskich i wędrowniczych, a nawet posiadać własny krąg instruktorski. Istnienie szczepu jest bardzo korzystne dla dobrych i ambitnych środowisk harcerskich. W każdej drużynie mogą nastąpić lata kryzysowe. Pojedyncza drużyna może tego nie przetrwać. Kryzys taki wiąże się z obniżeniem poziomu pracy, który zawsze jest efektem braku odpowiedniej kadry zastępowych, przybocznych i drużynowego. W szczepie, w którym jest znacznie więcej funkcyjnych łatwo temu zaradzić poprzez zwyczajny transfer kadry z pozostałych drużyn.   Szczep ułatwia prowadzenie kursów zastępowych, kapituł stopni, organizowanie większych przedsięwzięć, prowadzenie gospodarki finansowej i magazynowej, a przede wszystkim organizowanie wspólnych obozów. Większość silnych i trwałych środowisk harcerskich funkcjonuje w formie szczepów.

 

Drużyny harcerskie, które działają na terenie gminy, miasta lub wyodrębnionej dzielnicy wielkiej aglomeracji miejskiej, tworzą wspólny hufiec. O ile drużyna harcerska stara się oddziaływać na młodzież  chodzącą do tej samej szkoły, mieszkającą na jednym osiedlu lub należącą do jednej parafii, o tyle hufiec skupiający większą ilość działających w sąsiedztwie drużyn jest ośrodkiem harcerskim starającym się oddziaływać na szersze tzw. środowisko lokalne. Tak więc jeżeli zadaniem drużyny jest „uharcerzyć”  szkołę,  to zadaniem hufca jest tak skoordynować i zorganizować pracę podległych sobie drużyn by poprzez wspólne działanie osiągnąć ten sam efekt w stosunku do całego miasta czy gminy.   Hufiec jest elementem struktury organizacyjnej harcerstwa o bardzo precyzyjnie wyznaczonych zadaniach. Przyjrzyjmy się tym zadaniom. Szczególną uwagę poświecimy, tym które w bardzo konkretny sposób ułatwiają prowadzenie drużyn i zastępów.   Jak zaznaczyłem na wstępie hufiec stawia przed sobą cel  propagowania wartości harcerskich wśród dość licznej ale jednak lokalnej społeczności. W tym celu stara się określać ważne dla tej społeczności i wspólne dla wszystkich drużyn cele oraz odpowiednio koordynować pracę podległych sobie drużyn po to by cele te skutecznie osiągać.  Zadaniami tymi kieruje hufcowy wybierany przez wszystkich drużynowych. Sami zaś drużynowi i pozostali instruktorzy hufca starają się we własnym dobrze pojętym interesie pomóc hufcowemu w tym by hufiec spełniał wszystkie te role, do których jest powołany.   Zadania hufca dzielą się na te o charakterze zewnętrznym i wewnętrznym. Działania skierowane na zewnątrz to: 

- godnie reprezentować harcerstwo na terenie działania,
- podejmować wspólne przedsięwzięcia mające na celu propagowanie wartości i postaw - harcerskich w społecznościach młodzieżowych,
- zabiegać o jak najlepsze warunki do działania dla podległych drużyn.  

Działania skierowane do wewnątrz to:
- integrować kadrę hufca,
- podnosić kwalifikacje drużynowych i przybocznych,
- kształcić zastępowych,
- prowadzić kapitułę Harcerza Orlego,
- organizować zloty hufca, turnieje o tytuł najlepszego zastępu hufca, hufcowe etapy indywidualnych Mistrzostw ZHR oraz inne zawody dostarczające motywacji do jak najlepszej pracy w drużynach i zastępach.  

Jak widzisz, większość zadań hufca ma na celu stworzenie jak najlepszych warunków do działania drużyn i zastępów, a także trzymanie pieczy nad wysokimi standardami pracy harcerskiej.   Jako zastępowy bardzo często będziesz miał do czynienia z hufcem.  Kurs zastępowych to zaledwie początek. Pewnie, co jakiś czas, będziesz miał okazję wziąć udział biwaku zastępowych albo rad drużyn. Będzie to świetna sposobność do tego by pochwalić się swoimi sukcesami, wymienić się doświadczeniami z zastępowymi innych drużyn, skorzystania z ich pomysłów.    Raz w roku, cały hufiec spotyka się na wspólnym zlocie.  Jest to świetna okazja do skonfrontowania jakości Waszej drużyny i Twojego zastępu z innymi drużynami i zastępami. Jeżeli na ich tle wypadniecie dobrze, będzie to dostrzeżone i docenione. Będziesz miał wielką satysfakcję z dobrze wykonanej pracy. Jeśli zaś w konfrontacji z innymi drużynami wypadniecie blado, będziesz wiedział jakie są Wasze braki i na co trzeba zwrócić szczególna uwagę.   Może uda się Wam wziąć udział w zawodach turnieju o tytuł najlepszego zastępu hufca. W każdym razie warto o to zabiegać i solidnie się przygotować. Może też Ty sam albo Twoi chłopcy dostaniecie się do hufcowego etapu mistrzostw indywidualnych.  Może nawet któremuś z Was uda się je wygrać. Już samo istnienie takiej możliwości możesz świetnie wykorzystać do motywowania swoich harcerzy. Wystarczy rzetelnie przygotować się do zdobycia kolejnego stopnia, a „wszystko się może zdarzyć!”    Zapewne też, któregoś dnia staniesz przed Kapitułą Harcerza Orlego by otworzyć, a następnie zamknąć próbę na ten stopień. Przekonasz się wtedy, że  dzięki tej wspólnej kapitule, w całym hufcu funkcjonują te same standardy i identyczny poziom prób na stopnie. Zostaniesz oceniony według tych samych kryteriów co inni, a przez to ocena ta będzie sprawiedliwa. Widząc przed sobą innego harcerza orlego, z innej drużyny hufca będziesz mógł mieć pewność, że reprezentuje ten sam poziom wiedzy i podobną jakość postawy harcerskiej.  A jest to wielka wartość bo stanowi podstawę do wzajemnego zaufania.  

Chorągiew

Wszystkie hufce z terenu jednego województwa tworzą chorągiew. Na jej czele stoi komendant wybierany przez ogół instruktorów, ze wszystkich hufców i drużyn.  Jeśli chodzi o zadania chorągwi skierowane na zewnątrz to są one identyczne jak zadania hufca z tym, że oczywiście obejmują swoim zasięgiem znacznie większy obszar działania.   Nieco inne są zadania chorągwi adresowane do wewnątrz harcerstwa, choć mają one na celu to samo – czyli stworzenie jak najlepszych warunków do pracy drużyn i zastępów.   Głównym zadaniem chorągwi jest kształcenie instruktorów – przewodników i podharcmistrzów  - czyli drużynowych i hufcowych. W tym celu chorągiew posiada własną szkołę instruktorską, która organizuje kursy drużynowych oraz kursy przewodnikowskie  i podharmistrzowskie. Organizowane są też inne kursy specjalistyczne, na przykład kursy dla instruktorów chcących prowadzić kursy zastępowych. Szkoła instruktorska inspiruje też dyskusje instruktorskie na najprzeróżniejsze tematy. Ich celem jest umożliwienie wymiany doświadczeń pomiędzy instruktorami, wspólne znajdowanie sposobów dla rozwiązania różnych problemów związanych z prowadzeniem pracy harcerskiej, a także stałe podnoszenie kwalifikacji instruktorskich drużynowych.   W chorągwi działa też komisja instruktorska, która prowadzi próby na stopnie instruktorskie przewodnika i podharcmistrza oraz rozstrzyga spory pomiędzy instruktorami.  Tak więc szkoła przygotowuje instruktorów do pełnienia funkcji, a komisja surowo weryfikuje poziom tego przygotowania.  Wszystko to w trosce o to aby instruktorzy stojący na czele drużyn i hufców wypełniali swoje funkcje najlepiej jak tylko można i dzięki temu by zastępowi mieli lepsze przygotowanie i warunki do swojej pracy.   W chorągwi działa też kapituła Harcerza Rzeczypospolitej, która prowadzi próby na ten stopień. Dzięki tej wspólnej kapitule, standardy przyznawania stopni w całym województwie są jednolite. Wiesz już jakie to ważne i że dotyczy także Waszego zastępu. Wszyscy jesteście już na drodze do zdobycia HR, choć dzieli Was od tego momentu jeszcze sporo lat. Ale przecież Wasz drużynowy ma lub zdobywa ten stopień, a to on prowadzi Wasze próby. Inni Harcerze Rzeczypospolitej kierują pracami kapituł HO. W ten sposób  wszędzie obowiązują podobne standardy.   W chorągwi działają też referaty organizujące pracę gromad zuchowych, drużyn harcerskich i wędrowniczych. Specyfika tych pionów wiekowych harcerskich jest nieco inna, tak więc istnieją wyspecjalizowane komórki wspierające ich pracę.  Ty jako zastępowy na pewno odczujesz na sobie działania referatu harcerskiego gdy wraz z radą drużyny będziecie wypełniać kartę kategoryzacyjną drużyny, gdy weźmiesz udział w zlocie chorągwi, w zawodach o tytuł najlepszej drużyny i najlepszego zastępu chorągwi, gdy Ty lub któryś z Twoich harcerzy dobrnie do chorągwianego etapu Mistrzostw ZHR.   Im lepiej chorągiew wywiązuje się ze swoich zadań,  tym Ty masz lepiej przygotowanego drużynowego, lepszy kurs zastępowych, bardziej atrakcyjne zawody zastępów i mistrzostwa indywidualne i lepszy hufiec. Dzięki stworzonym przez chorągiew warunkom sam jesteś lepszym zastępowym, a w przyszłości będziesz lepszym drużynowym.  

Główna Kwatera

Pracą całego harcerstwa męskiego w ZHR kieruje Główna Kwatera Harcerzy pod wodzą Naczelnika Harcerzy. Również harcerki mają swoją główną kwaterę i  naczelniczkę.   Do szczególnych zadań Głównej Kwatery należy opracowywanie narzędzi metodycznych, którymi posługują się zastępowi, drużynowi i hufcowi. Mam na myśli regulamin stopni i sprawności, regulamin kategoryzacji drużyn, zasady rozgrywania wszelkich zawodów harcerskich i wiele, wiele innych. Sam wiesz, że im lepsze są te regulaminy i bardziej spełniają Twoje i Twoich harcerzy oczekiwania, tym łatwiejsza i bardziej owocna jest Twoja praca.   Drugim z najważniejszych zadań GKH-y jest kształcić i podnosić kwalifikacje harcmistrzów, czyli tych instruktorów, którzy prowadzą kształcenie i próby instruktorskie w chorągwiach, zarządzają chorągwiami, tworzą programy działania i narzędzia metodyczne. Im lepszych mamy harcmistrzów tym lepiej działa całe harcerstwo. W tym celu Główna Kwatera organizuje warsztaty i konferencje harcmistrzowskie, a w Komisji Harcmistrzowskiej prowadzone są próby na ten najwyższy stopień instruktorski.   W GKHy istnieją też wyspecjalizowane wydziały: zuchowy, harcerski i wędrowniczy. Z przejawami działania wydziału harcerskiego spotkasz się gdy Wasza drużyna będzie aspirować do kategorii puszczańskiej. To właśnie ów wydział, który nadzoruje kategoryzację, decyduje o jej przyznaniu. Jeżeli  zdobędziecie tę kategorię zostaniecie dopuszczeni do Turnieju Drużyn Puszczańskich o tytuł Drużyny Rzeczypospolitej czyli najlepszej drużyny harcerzy w ZHR.  Już sam udział w tych elitarnych zawodach jest wielkim i zaszczytem  i wyróżnieniem, a co dopiero zwycięstwo w nich i posiadanie Takiego Tytułu.   Jeżeli to właśnie Waszemu zastępowi uda się zdobyć tytuł najlepszego zastępu chorągwi, to weźmiecie udział w prestiżowym turnieju o tytuł  najlepszego zastępu ZHR. To dopiero byłoby cenne wyróżnienie i nagroda za Twoja pracę, gdyby ten tytuł przypadł w udziale właśnie Wam. Podobnie jest z indywidualnymi mistrzostwami ZHR rozgrywanymi w trzech kategoriach; młodzików, wywiadowców i ćwików. Zwycięscy etapu chorągwianego spotkają się w prestiżowych zawodach organizowanych przez Główną Kwaterę. Kto nie chciałby się okazać najlepszym ćwikiem w Polsce?     Harcerstwo jest jedną wielką grą. Turniej Drużyn Puszczańskich jest zwieńczeniem całego procesu kategoryzacji, który motywuje drużynowych i rady drużyn do ciągłego podnoszenia  poziomu pracy. Turniej o tytuł najlepszego zastępu ZHR rozpala gorące ambicje wśród tysięcy prawdziwych zastępów harcerskich, takich które stawiają przed sobą wysokie wymagania i nie zadowalają się nudną i marną egzystencją.  Mistrzostwa ZHR pełnią tę samą rolę w odniesieniu do poszczególnych harcerzy  motywując ich do owocnej pracy nad sobą w ramach zdobywanych stopni harcerskich. Gdyby nie było wielkiej i sprawnie działającej, ogólnopolskiej organizacji harcerskiej, nie byłoby tak silnych bodźców motywacyjnych. A skoro są – drużynowi i zastępowi mają wspaniałą sposobność by z nich korzystać, ułatwiając sobie pracę.

 

W ten oto sposób prześledziliśmy  jak działa Organizacja Harcerzy. W ZHR jest też Organizacja Harcerek. Wspólnie tworzymy jeden Związek zmierzając do tego samego celu. W Polsce są też inne organizacje harcerskie; Związek Harcerstwa Polskiego, Stowarzyszenie Harcerskie, Stowarzyszenie Harcerstwa Katolickiego „Zawisza”. Wszystkie mają podobne cele, choć zmierzają ku nim nieco innymi drogami.  W każdej z tych organizacji działają zastępy bardzo podobne do Twojego. Są ich tysiące. Gdyby każdy zastępowy i każdy drużynowy miał wysokie aspiracje i wzorowo wykonywał przyjęte na siebie obowiązki, za kilka lat tych zastępów byłyby dziesiątki tysięcy i odpowiednio więcej drużyn.  Polska stawała by się powoli krajem naszych marzeń, bo tworzyłoby ją coraz więcej świadomych i aktywnych obywateli kierujących się w swoim życiu zasadami wyniesionymi z harcerstwa. Polska autentycznie rosłaby w siłę.   Na całym świecie działa ruch skautowy oparty na podobnych zasadach.  Świat byłby bardziej bezpieczny i radosny,  a wszystkim nam żyłoby się dostatniej, mądrzej i bardziej wartościowo, gdyby zastępowi i patrolowi  potrafili porywać za sobą swoje zastępy  i patrole prowadząc i przewodząc im w drodze do skautowych ideałów służby i braterstwa.   Pamiętaj o tym! Przypominaj to sobie przed każda zbiórką, a zwłaszcza wtedy, gdy nie chce ci się jej przygotować.  Wszyscy bierzemy udział w Wielkiej Grze o to by ludzie stali się dla siebie braćmi. Każda dobra zbiórka, każdy nowy harcerz, każda zdobyta sprawność i każdy nowy stopień harcerski to wielki krok na tej trudnej drodze.   Ruch skautowy działa już blisko 100lat. W tym czasie ludzkość pokonała zbrodnicze totalitaryzmy. Byłoby naiwnością twierdzić, że jest to wyłączną zasługą skautingu. Ale jestem pewien, że skauting miał w tym swój istotny udział. A już na pewno jestem przekonany o wyjątkowej roli  Harcerstwa w budowie godnych, sprawiedliwych i uczciwych podstaw życia społecznego  w Polsce. Jest to zasługą setek tysięcy harcerzy, którzy zaznawszy w swych zastępach i drużynach przyjemności pożytecznego życia według prostych i dobrych zasad, chcieli i potrafili budować swoje relacje z innymi ludźmi na tych samych harcerskich zasadach.     Teraz harcerstwo jest w naszych rękach. To jak go wykorzystamy zależy tylko od nas. Ode mnie - starego harcmistrza, który pragnie ułatwić ci Twoją służbę, od instruktorów, ale przede wszystkim od Ciebie i tysięcy  zastępowych. Takie jakie są Wasze zastępy – taka też będzie Polska w przyszłości.