Prawo Harcerskie (nie)rozumiane...? cz.1

phm. Ewa Palamer - Kabacińska

PRAWO HARCERSKIE (NIE)ROZUMIANE...?[1] CZ. I 

- analiza interpretacji Prawa Harcerskiego przez harcerzy -

 Prawo Harcerskie jest zbiorem zasad, wartości najważniejszych dla ruchu harcerskiego, i pomimo tego, że w różnych organizacjach jest ono różnie sformułowane, to można mówić o wspólnych wartościach i postawach: braterstwie, przyjaźni, tolerancji, uprzejmości, honorze, dzielności, szacunku dla przyrody, posłuszeństwie rodzicom i przełożonym, karności, sumienności, pogodzie ducha,optymizmie, oszczędności, ofiarności, gospodarności, czystości w myśli, w mowie i w uczynkach, unikaniu używek.

Analizując zmiany w redakcji Prawa Harcerskiego[2] z lat 1911 - 1996, można wysnuć wniosek, że sam zestaw wartości w ruchu harcerskim ulegał częściowym zmianom, jednak zawsze odwoływał się do niezmiennych podstaw. W zależności od sytuacji historycznej, społecznej - nacisk na poszczególne wartości się zmieniał - jedne stawały się ważniejsze, inne były usuwane na plan dalszy.

Zapisy aktualnie obowiązującego Prawa Harcerskiego w trzech organizacjach różnią się nieznacznie (aczkolwiek jest to różnica ważna – chodzi o odniesienie do wiary), a w czwartej z nich sformułowania poszczególnych punktów znacznie odbiegają od Prawa w ZHP, ZHR czy SH, jednak po analizie można stwierdzić, że dotyczą tych samych wartości i oczekiwanych postaw.

Harcerzom i instruktorom w interpretacji Prawa mają pomagać komentarze, które szczegółowo objaśniają jak należy rozumieć dany punkt i co należy robić, aby żyć w zgodzie z nim. Od strony teoretycznej więc jest jasno sprecyzowane czego ruch harcerski oczekuje od osób, które chcą w nim uczestniczyć.

Jedną z zasad metody harcerskiej jest dobrowolność przynależności. Dobycia w harcerzem nie można nikogo zmusić. Można by się więc spodziewać, że osoby należące do harcerstwa całkowicie podzielają zasady jakie w nim panują, stosują się do nich i w pełni je rozumieją.

Czy tak jest rzeczywiście?

W badaniu ankietowym harcerzom zadano pytanie o to jak ich drużyna pracuje z Prawem Harcerskim. Najczęstszą odpowiedzią było, że jego tekst wisi w harcówce w widocznym miejscu (49,8%), na drugim miejscu znalazła się wypowiedź, że mamy zbiórki specjalnie poświęcone temu tematowi (49,1%). 43,1% badanych twierdzi, że wszyscy muszą je znać na pamięć; 41,6% uważa, że drużynowy często odwołuje się na zbiórkach do Prawa, a 39% pisze, że drużynowy często przypomina nam co jest zgodne z Prawem a co nie. Tylko 2,6% twierdzi, że nie rozmawia na ten temat w drużynie.

Obraz, jaki się jawi tutaj dobrze rokuje – oznacza to, że drużynowi są świadomi roli Prawa Harcerskiego w wychowaniu harcerskim. Zastanawiać może tylko fakt wysokiego wyniku, jaki uzyskała odpowiedź wszyscy muszą je znać na pamięć. Metoda harcerska zakłada uczenie pośrednie, co oznacza, że harcerze powinni poznawać zasady poprzez działanie czy przez przykład innych – harcerzy, instruktorów; a nie uczyć się jego na pamięć. Zaznaczyć tu też trzeba, że największa grupa harcerzy, która wskazała tę odpowiedź jest z SH – aż 76,7% badanych. W ZHR najważniejsze okazało się to, że tekst Prawa wisi w harcówce w widocznym miejscu, natomiast harcerze z ZHP podkreślają, że mają specjalne zbiórki poświęcone Prawu.

Odpowiedzi badanych harcerzy na pytanie o ich stosunek do Prawa Harcerskiego potwierdzają powyższe wyniki. Najczęstszą odpowiedzią jest już wcześniej wspomniana znajomość Prawa na pamięć (48,7%). Jednak już na drugim miejscu pojawia się odpowiedź, która powinna niepokoić – prawie połowa badanych ma do Prawa stosunek ambiwalentny, wybiórczy, przy czym najczęściej wybieraną odpowiedzią w tej kategorii było, że stosuję się do niektórych punktów, a do innych nie (44,2%). Tylko jedna piąta respondentów pisze, że zawsze go przestrzega (21,3%). Niecałe czternaście procent pisze, że stara się go przestrzegać (13,9%). Mniej niż 4% respondentów przyznaje, że go nie rozumie.

W poszczególnych organizacjach badani odpowiadali podobnie, z tą tylko różnicą, że w SH ponownie została podkreślona konieczność znajomości treści Prawa na pamięć, natomiast w pozostałych organizacjach na plan pierwszy wysuwają się odpowiedzi mające stosunek ambiwalentny do Prawa. Największy odsetek badanych uznających ten tekst za niedzisiejszy i nieaktualny jest w ZHP, co może mieć związek z dyskusją, jaka toczyła się wokół Prawa Harcerskiego i jego ewentualnych zmian w czasie, kiedy badania były prowadzone.

Tab. 1 Odpowiedzi harcerzy z podziałem na organizacje dotyczące pracy z Prawem Harcerskim w drużynie

*dane nie sumują się do 100%, gdyż można było zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź.

Sama znajomość treści Prawa Harcerskiego nie oznacza jeszcze jego rozumienia. Badani deklarowali, że w większości przypadków zapisy te są dla nich zrozumiałe - deklaracje te zostały sprawdzone przez dwa zadania. Pierwsze wymagało zinterpretowania poszczególnych punktów Prawa Harcerskiego. Drugie - ustosunkowania się do opisanych stwierdzeń poprzez zakreślenie jednej z odpowiedzi na skali: zgadzam się zupełnie- nie zgadzam się.   W stwierdzeniach tych ukryte były pożądane lub niepożądane postawy opisane w kolejnych punktach Prawa Harcerskiego.

Tab. 2 Odpowiedzi harcerzy z podziałem na organizacje dotyczące ich stosunku do Prawa Harcerskiego.

*dane nie sumują się do 100%, gdyż można było zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź.

** uwzględnione zostały również wypowiedzi osób, które nie podały organizacji, w której działają

 Celem takiego działania było zbadanie znajomości i rozumienia Prawa Harcerskiego przez harcerzy, a także ustalenie czy, harcerze faktycznie rozumieją i kierują się postawami (w sferze deklaratywnej) [3]opisanymi w Prawie Harcerskim. Dokładną analizę interpretacji poszczególnych punktów Prawa Harcerskiego można znaleźć w drugiej części niniejszego artykułu.

 phm. Ewa Palamer-Kabacińska, Stowarzyszenie Harcerskie

Nauczyciel w szkole podstawowej oraz akademicki, z harcerstwem zapisanym w genach. Od 1996 r. związana z SH – wcześniej jako instruktor czynny,obecnie działacz. Z zamiłowania i z zawodu instruktor... tańca.