ks. hm. Krzysztof Bojko

Czym jest religijność w naszej organizacji? Odpowiedź na to pytanie daje możliwość sprecyzowania czym są sprawności religijne i jakiej sfery życia dotyczą. Religia to relacja jaka zachodzi między człowiekiem a Bogiem. Bóg objawia siebie poprzez Objawienie – naturalne i nadprzyrodzone. Człowiek odpowiada na to Objawienie swoją wiarą. Różne mamy formy Objawienia się Boga, różna też jest odpowiedź, jaką jest wiara. Można zatem sprecyzować religię do określonego systemu religijnego, gdzie jednoznaczne jest Objawienie i jednoznaczna jest wiara człowieka. Mówimy tu więc o Chrześcijaństwie, które posiada jasno określone Objawienie – naturalne (dostępne każdemu człowiekowi – poprzez kosmos i sumienie) oraz nadprzyrodzone (historyczne – objawione na Synaju i poprzez osobę Jezusa Chrystusa a także eschatyczne).Odpowiedź na to Objawienie zawiera się w sprecyzowanej postawie wiary, kierującej się systemem wartości określonym przez Jezusa Chrystusa i interpretacji Prawd Objawionych zawartych jednoznacznie w dogmatach (wielość interpretacji prawd Objawionych wyraża się w wielości wyznań chrześcijańskich).

To wprowadzenie konieczne było abyśmy umieli znaleźć się w sferze religijnej, jaką przyjmujemy w naszej organizacji. Już tutaj jasno możemy określić, że chodzi nam o religijność chrześcijańską. Nie ma zatem miejsca w ZHR-ze na religijność islamską, judaistyczną, a tym bardziej religijność hinduistyczną, taoistyczną, szintoistyczną bądź też sytuacji, gdy w ogóle odrzucamy jakąkolwiek religijność. Jeżeli zatem mówimy o sprawnościach religijnych to mogą one dotyczyć jedynie religijności chrześcijańskiej. 

Pojawia się tu jednak problem określenia miejsca religijności w życiu Chrześcijanina. Czym jest ta sfera życia, która odnosi się w swoich relacjach do Boga.? Niektórzy traktowaliby ją jako odizolowaną od wszystkiego innego sferę życia człowieka chętnie wpychając ją w prywatność. Traktowanie religijności jako osobnej szuflady, która zamyka się gdy trzeba zająć się czymś innym, gdy trzeba poradzić sobie z problemami życiowymi jest jednak nie do przyjęcia. Tego typu poglądy sprzeczne są z nauczaniem Chrystusa, który jako istotę wiary Chrześcijańskiej zakłada świadectwo życiem. Religijność zatem to nie odrębna sfera życia ale świadomość obecności Boga we wszystkich sferach życia ludzkiego. Ona przenika całą nasza egzystencję.

Jeżeli tak jest to pojawia się problem, czy możliwe jest wyodrębnienie sfery religijnej spośród innych płaszczyzn ludzkiego życia? Można by odpowiedzieć przewrotnie – i tak, i nie. Trzeba by jednak spojrzeć na człowieka w całości jego osobowości. Podstawą jego funkcjonowania jest sfera wegetatywna. Potem dochodzą instynkty i emocje. Następnie pojawia się sfera życia intelektualnego i moralnego. A nad nimi wszystkimi funkcjonuje duchowość, czyli świadomość istnienia człowieka w perspektywie nieskończoności Boga. Sfera duchowa – religijna przenika moralność i intelekt dając człowiekowi niejako zrozumienie najgłębszych motywów jego rozwoju. Dosięga także emocji, instynktów i sprawności fizycznej właściwie określając system zasad jakim powinny być podporządkowane. Jeżeli w ten sposób spojrzymy na religijność człowieka to moglibyśmy stwierdzić, że we wszystkich elementach rozwoju osoby ludzkiej, we wszystkim co dotyczy jego wychowania odnajdujemy wymiar duchowy będący najgłębszym motywem jego dążenia do doskonałości, a ostatecznie do świętości.

W tym momencie można by stwierdzić, że sprawności religijne są niepotrzebne, gdyż w każdym wymaganiu na stopień, w każdej sprawności harcerskiej rozwijającej sprawność fizyczna, intelektualną czy moralną zawarta jest religijność. To prawda ale możemy tu jednocześnie stwierdzić, że jeżeli chcemy mimo wszystko stworzyć sprawności religijne w organizacji to tym bardziej nie możemy je odizolowywać od pozostałych sfer rozwoju osobowości, ale właśnie w tych sprawnościach musza się one znaleźć. System sprawności religijnych musi więc obejmować swoim zakresem nie tylko wymiar duchowy rozwoju osobowości – świadomość kontaktu z nadprzyrodzonym Bogiem – ale musi w sobie zawrzeć  wymagania dotyczące sfery moralnej, intelektualnej a nawet emocjonalnej i sprawności fizycznej.

Religijność człowieka z jednej strony wyrasta niejako z całości jego egzystencji (profanum), z drugiej jednak jest łaską, darem Boga czyli doświadczeniem tego co święte, nieskończone, nadprzyrodzone (sacrum). Sprawność religijna zatem staje na styku tych dwóch relacji wertykalnych (Bóg-człowiek, człowiek-Bóg). Musi także uwzględnić w sobie wymiar horyzontalny ludzkiej egzystencji – relację do świata i do wspólnoty wierzących w Chrystusa – Kościoła. Czy jest możliwe stworzenie takiego systemu sprawności?

Próbowano już coś takiego robić w przeszłości. Nawet tej bardzo odległej, bo jeszcze przed II wojną światową. Nie było jednak określonych reguł, które by porządkowały te sprawności zarówno gdy chodzi o ich wewnętrzną zgodność z systemem wychowawczym jaki reprezentuje ruch harcerski jak też i zgodność zewnętrzną, gdy chodzi o uporządkowanie ich względem siebie. Taki system sprawności jest jednak, jak się okazuje, bardzo potrzebny. Odczuwamy dotkliwy brak takich sprawności. Trzeba oczywiście korzystać z dawnych doświadczeń ale też trzeba sobie uzmysłowić, że nie można nam tylko na nich bazować. Wydaje się, że konieczne jest stworzenie nowego, autorskiego systemu sprawności religijnych, któryby zawierał w sobie to co zgodne jest z Zarysem Programu Wychowawczego ZHR. Podstawą tego Zarysu jak wiadomo jest Personalizm Chrześcijański a zatem i sprawności muszą stanowić element takiego systemu wychowawczego, który w ten personalizm się wpisuje. Sprawności religijne, zresztą tak jak wszystkie sprawności harcerskie, muszą być zgodne z zasadami metody harcerskiej ( wszechstronność, pośredniość, pozytywność, stopniowość, wzajemność oddziaływania wychowawczego).

Jeżeli zatem bierzemy pod uwagę tak pierwszy element wychowania (personalizm) jak i drugi (metoda harcerska) to tworzy się nam jasno sprecyzowany system sprawności religijnych, który musi podlegać tym uwarunkowaniom.  

Personalizm chrześcijański

W każdej sprawności religijnej musi znaleźć się to wszystko co buduje ludzką osobę w perspektywie osoby Jezusa Chrystusa. Sprawność musi zatem zawierać w sobie:

  1. sferę duchową – wymagania kształtujące relację z Bogiem, rozwijające postawę wiary spełnianą poprzez określone praktyki religijne; postawa apostolska – świadectwo wiary.
  2. sferę moralną – wymagania stawiające zadania budowania postawy moralnej – cnoty będące wzorem dla innych, będące także podstawą świadectwa wiary chrześcijańskiej.
  3. sferę intelektualną – wymagania dotyczące wiedzy religijnej, poszerzenia informacji o wierze w określonym przez sprawność zakresie.
  4. sferę emocjonalną – przeżyciową – wymagania dające okazję do przeżycia różnych odczuć, które wiążą się z wiarą. Doświadczenie atmosfery i emocji w wymiarze indywidualnym i wspólnotowym.
  5. sfera fizyczna – wymagania powodujące określony wysiłek, trudność, który jest konieczny aby tę sprawność zdobyć.

Metoda harcerska

W każdej sprawności religijnej muszą zostać zachowane elementy metody harcerskiej, aby sprawność pozostała sprawnością harcerską a nie czymś, co może stanowić formę duchowości absolutnie obcej harcerstwu:

  1. wszechstronność – sprawności religijne powinny obejmować możliwie najszersze spektrum doświadczeń religijnych, jakie można przeżyć w harcerstwie zarówno w wymiarze indywidualnym jak i wspólnotowym. Propozycje bloków takich sprawności podam później.
  2. pośredniość – sprawności religijne to nie tylko praktyki religijne sensu stricto. To również wiele form działania, w których zawiera się duchowość Chrześcijańska – choćby pomoc bliźniemu. Służba harcerska daje tak wiele okazji do wyrażenia swojej religijności. Sprawności harcerskie, można by tak powiedzieć nie zdobywa się ze złożonymi rękami ale z szeroko otwartymi na świat i ludzi, wśród których się żyje.
  3. pozytywność – sprawności religijne maja zawsze budować pozytywny wzór człowieka radosnego, aktywnego, cieszącego się czynionym dobrem i radośnie przezywającym kontakt z Bogiem. To nie przymus, na siłę przezywane w nadmiarze praktyki religijne. To radość poznania tego, z którym spotykam się w coraz to nowy, ciekawy sposób.
  4. stopniowość – rozwój religijny człowieka to proces, który nieustannie trwa w ogromie bogactwa doświadczeń jakże różnych w określonych okresach wiekowych. Sprawności muszą to uwzględniać. Inna jest religijność młodzika, inna wywiadowcy, inna ćwika. Inne są ich potrzeby duchowe. Tego nie można zapomnieć przy tworzeniu sprawności religijnych. Najlepszym tutaj systemem jest system trzech gwiazdek i sprawności mistrzowskiej na poziomie HO.
  5. wzajemność – niezwykle istotnym ale i zarazem bardzo delikatnym problemem w zdobywaniu sprawności religijnych jest świadectwo wiary instruktora, drużynowego. Gdy dla niego to czego dotyczy sprawność jest czymś obcym lub obojętnym to jest to niezwykle istotny czynnik antywychowawczy, który może zburzyć cały proces wychowawczy wychowanka. Religijność to sfera życia, w której rozstrzygają się sprawy istotne dla całego życia. Harcerz musi mieć mocne oparcie w swoim przełożonym, który także powinien tę sprawność albo zdobywać, albo mieć już zdobytą.

W sprawnościach religijnych tak jak i w pozostałych należy pamiętać o harmonii wymagań wynikających z zasad metody harcerskiej. Nie może to być sprawność, w której jest tylko wiedza, w której jest tylko działanie, w której są tylko praktyki religijne. Tu musi być wszystko jednocześnie. Integralność oddziaływania wychowawczego, która jest istotną cechą wychowania harcerskiego (wszechstronność) musi obejmować także sprawności harcerskie. A zatem w każdym regulaminie konieczne jest jednocześnie stosowanie zasad personalizmu chrześcijańskiego jak i cech metody harcerskiej. Gdy tak nie będzie, regulamin sprawności będzie do niczego nieprzydatny.

Sprawności religijne do tej pory nie znalazły jakiegoś jednego swojego zbioru, któryby wyraził w całości ich zakres i specyfikę. Tworzono regulaminy na różne okazje, czy w pewnym zakresie. Nikt do tej pory nie stworzył ich pełnego systemu. Zapewne na powstanie takowego przyjdzie jeszcze czas. Myślę jednak, że już teraz konieczne jest stworzenie pewnych podstaw, które by wyznaczały kierunki w tworzeniu nowych regulaminów sprawności religijnych. Przedstawiłem je powyżej. Mam nadzieję że będą wykorzystane przez twórców nowych regulaminów sprawności. Jednocześnie w myśl obietnicy, którą wcześniej wyraziłem pragnąłbym przedstawić tu kilka propozycji bloków tematycznych, które mogłyby objąć sprawności religijne. Nie będą to z pewnością wszystkie. Mam nadzieję, że znajdą się tacy, którzy rozwiną te propozycje na nowe pola rozwoju duchowego mając jednak na względzie reguły, którym powinni się poddać, by właściwie takie sprawności stworzyć.

Sprawności patronalne

Sprawności, w których zawarte byłyby postaci świętych i błogosławionych (bł. Wincenty, św. Jadwiga, św. Jerzy itd. ) godne naśladowania przez harcerzy.

Sprawności związane z okresami liturgicznymi

Rok liturgiczny zawiera w sobie różne okresy liturgiczne, w których możemy spotkać ogromne bogactwo różnych form religijnych. Zaangażowanie harcerzy w przeżywanie ich, poznawanie i stosowanie jest tu ciekawą okazją do budowania osobistej i wspólnotowej religijności ( np. Harcerz w Adwencie, Harcerz w Okresie Bożego Narodzenia, Harcerz w Wielki Poście, Harcerz w Okresie Wielkanocnym).

Sprawności Maryjne

Tak wiele jest form wyrażania religijności Maryjnej. I nabożeństwa i modlitwy, miejsca – sanktuaria Maryjne. Wiele jest okazji, by pogłębić u harcerzy pobożność Maryjną (np. Pielgrzym Maryjny, Harcerz Różańca św., Harcerz Majowy).

Sprawności liturgiczne

Podczas wspólnych celebracji liturgicznych harcerze mogą pełnić określone funkcje liturgiczne. Mogą być one tożsame z tymi funkcjami, które tradycyjnie pełnią chłopcy we wspólnotach parafialnych. Można tu jednak wprowadzić wiele elementów harcerskich, które dadzą harcerzom wiele okazji do rozwijania pobożności (np. ministrant ołtarza, ministrant światła, lektor, kantor).

Sprawności Diakonii

Służba na rzecz innych, pomoc bliźniemu z motywów religijnych jest ważnym elementem budowania duchowości otwartej na innych. Takie cele zawarte są także w innych sprawnościach (opiekun dzieci, opiekun chorych) ale są także takie sfery działalności Kościoła – praca charytatywna, która może także znaleźć swoje odzwierciedlenie w sprawnościach religijnych (np. Miłosierny Samarytanin, Opiekun ubogich, opiekun bezdomnych, Wolontariusz Chrystusa).

Sprawności Martyrii

Świadectwo życia chrześcijańskiego wyrażać się może w różny sposób. Doświadczenie apostolstwa – wyjście poza siebie, do innych ze swoją wiarą jest niezwykle ważnym elementem budowania dojrzałej wiary. Harcerz ma być świadkiem i do tego mamy go przygotowywać od najwcześniejszych lat (np. Misjonarz, Apostoł, Świadek Ewangelii).

Sprawności okolicznościowe

Jest wiele różnych sytuacji, które stwarzają konieczność aktywności religijnej, którą w dotychczasowym uporządkowaniu nie znalazła miejsca a z pewnością znajdą się w programie wychowania harcerskiego np. Sprawność Jubileuszowa na rok 2000. Trzeba zatem zbierać doświadczenia i tworzyć ciągle nowe pomysły programowe, by stały się one bogactwem dla naszej organizacji, które oprócz wielości propozycji jednocześnie pogłębiają duchowo naszą organizację.

Biała Służba

To najważniejsza dla wszystkich harcerzy sprawność. Myślę, że można ją traktować jak „Sprawność Trzech Orlich Piór” nobilitująca każdego, kto ją nosi. Regulamin tej sprawności powinien być dla wszystkich harcerzy okazją do potwierdzenia wszystkiego tego co dotyczy jego życia religijnego, jego Chrześcijańskiej Tożsamości.

 

Starałem się w tym artykule wskazać to co jest najważniejszy przy budowaniu systemu sprawności religijnych. Mam nadzieje, że będzie to początek szerszego programu działania, który zaowocuje wielością propozycji sprawności religijnych, które rozpowszechnimy w ZHR. Liczę tu na współprace z innymi kapelanami, kręgami kleryckimi i instruktorami harcerskimi mającymi głowy pełne doświadczeń, przemyśleń i pomysłów.

Ks. hm. Dr Krzysztof Bojko HR