hm. Krzysztof Stanowski
W poprzednich odcinkach stwierdziliśmy, że organizacja społeczna (pozarządowa) to organizacja utworzona przez osoby prywatne, która została stworzona dla realizacji konkretnego niedochodowego celu o znaczeniu społecznym. Ponieważ prowadzenie działalności wymaga niezbędnych środków w kolejnych dwóch odcinkach postaramy się odpowiedzieć na pytanie: Kto za to płaci?
Są organizacje, które działają przy minimalnych nakładach finansowych. Ich członkowie spotykają się w prywatnych mieszkaniach lub klasie udostępnionej przez zaprzyjaźnioną szkołę, korzystają z prywatnych telefonów, wszystkie działania realizowane są przez wolontariuszy bezpłatnie poświęcających swój czas dla osiągnięcia wspólnych celów. Inne, posiadają znaczny majątek oraz środki pozwalające nie tylko na wynajem lokalu, zatrudnienia pracowników, a nawet kampanie promocyjne w środkach masowego przekazu. Oczywiście ilość posiadanych środków nie może i nie powinna być miarą pracy organizacji. Jednak działanie bez jakichkolwiek środków byłoby bardzo utrudnione.
Doświadczenie pokazuje, że istnieje pięć podstawowych źródeł, z których organizacja może uzyskać środki na swoją działalność. Są to:
- składki członkowskie;
- darowizny od osób indywidualnych i firm;
- granty prywatnych fundacji krajowych i międzynarodowych;
- wpływy z opłat za świadczone usługi oraz wpływy z działalności gospodarczej;
- dotacje i granty od władz państwowych i samorządu lokalnego.
Zatrzymajmy się przez chwilę przy każdym z wymienionych wyżej źródeł. Proporcja między poszczególnymi źródłami finansowania w różnych krajach i organizacjach jest bardzo różna i uzależniona od wielu czynników - struktury i kierunku działania organizacji, obowiązującego w danym kraju prawa, zamożności społeczeństwa, a także obyczajów związanych z udziałem obywateli w działalności dobroczynnej.
W Polsce i innych krajach Europy Wschodniej krąży wiele mitów dotyczących sposobu finansowania działalności organizacji społecznych. Ścierają się ze sobą skrajne poglądy. Szczególnie ostre kontrowersje skupiają się wokół dwóch pytań: Czy organizacje społeczne powinny być finansowane przez państwo oraz czy organizacje społeczne powinny prowadzić działalność gospodarczą? Zanim spróbujemy na nie odpowiedzieć zatrzymajmy się przez chwilę przy każdym z wymienionych powyżej źródeł finansowania organizacji społecznych:
Składki członkowskie
Składki członkowskie są najbardziej naturalnym sposobem finansowania działalności organizacji (szczególnie stowarzyszeń), choć jednocześnie stosunkowo rzadko stanowią podstawowe źródło finansowania. Zgodnie z badaniami Banku Informacji o Organizacjach Pozarządowych Klon/Jawor składki zbiera 60-70% organizacji w Polsce.
Ze składkami rzecz jest teoretycznie banalnie prosta. Ponieważ stowarzyszenie jest instytucją prywatną osoby angażujące się w osiąganie jego celów poprzez składki członkowskie i lub pracę wolontariacką przyczyniają się do osiągania celów organizacji. Czasem tworzy się specjalne stowarzyszenia lub wprowadza specjalny status członka wspierającego – osoby prywatnej lub instytucji, która przez składki lub darowizny wspiera działalność organizacji, mimo, że nie odnosi bezpośrednich korzyści z jej działania (np. Towarzystwo Przyjaciół KUL).
Przyjmijmy, że stworzymy w niewielkim mieście stowarzyszenie obrony praw uczniów. Uchwalmy miesięczną dobrowolną składkę członkowską w wysokości 10 groszy. Szybkie obliczenia: 10 szkół x 500 uczniów x 10 groszy x 10 miesięcy = 5000 złotych. Całkiem realna suma. Gdyby było to 50 groszy mielibyśmy już 25 tys. zł. Niestety zbieranie składek nie jest tak proste jak ich uchwalanie. Aby ludzie dobrowolnie zapisywali się do organizacji i byli gotowi systematycznie płacić składki muszą być przekonani, że ich pieniądze pomagają w rozwiązaniu ważnego problemu lub otrzymują w zamian realną pomoc. Zamieszczone obok doświadczenie z ZHR, jest klasycznym przykładem strategii, która zachęciła wolnych ludzi w wolnym kraju do odprowadzania składek na rzecz organizacji.
Niemal natychmiast po utworzeniu w 1989 roku Związku Harcerstwa Rzeczypospolitej stanęliśmy wobec poważnego problemu finansowania funkcjonowania władz organizacji. ZHR przez ponad 1,5 roku był organizacją niezarejestrowaną. Mimo, że wszyscy pracowaliśmy woluntarystycznie konieczne były środki na przejazdy, biuro, wydawnictwa. W Naczelnictwie zastanawialiśmy się jak możemy przekonać drużynowych, aby zaczęli odprowadzać składki. Postanowiliśmy wydać Poradnik Drużynowego (skoroszyt, zawierający Statut, regulaminy, adresy i wszystko to, co drużynowemu potrzebne). Poradniki wysłaliśmy bezpłatnie wszystkim drużynowym, którzy zapłacili składki w ostatnich trzech miesiącach. Wysyłanie bezpłatnych poradników niemal zrujnowało Naczelnictwo, ale w ciągu kwartału suma spływających składek zwiększyła się wielokrotnie. Nasze finanse były uratowane. A każdy drużynowy wiedział, że płacąc składki, może liczyć na niezbędne mu wydawnictwa, pomoc przy organizacji obozu, szkolenie itd.
Darowizny od osób indywidualnych i firm
Na całym świecie darowizny od osób indywidualnych i firm należą do najczęściej wymienianych źródeł finansów dla organizacji pozarządowych. Od osób indywidualnych i firm organizacje uzyskują środki m.in. w postaci darowizn rzeczowych (ostatnio oglądałem nowy budynek podarowany przez właścicieli Gogle Uniwersytetowi Stanforda - a właściwie Fundacji, która prowadzi uniwersytet) lub finansowych (możemy otrzymać 100 zł lub comiesięczny odpis od pensji w wysokości 10 zł), zapisom spadkowym, poprzez organizowanie imprez dobroczynnych (np. Bal Charytatywny Nidzickiego Funduszu Lokalnego) i zbiórki publiczne (Caritas, Polski Czerwony Krzyż).
Szczególnym rodzajem darowizny jest umożliwienie przekazania organizacjom pożytku publicznego 1% podatków. Nową formę finansowania organizacji społecznych wprowadzono po raz pierwszy w historii na Węgrzech w 1996 roku. Od trzech lat 1% podatku można przekazywać także w Polsce. W 2005 roku polscy podatnicy przekazali na cele społeczne ponad 62 mln. zł. Swój 1 % oddało organizacjom pożytku publicznego 1 156 480 osób. W roku 2007 wpływy z 1% dla ZHR wyniosły 344 494 złote 55 groszy.
Granty uzyskane z prywatnych fundacji krajowych lub zagranicznych.
Fundacje są organizacjami, utworzonymi przez osoby prywatne (Bill & Melinda Gates Foundation , Ford Foundation, Fundacja im. Stefana Batorego) dla prowadzenia działalności społecznie użytecznej a szczególnie dla wspierania finansowo ważnych celów społecznych. W przeciwieństwie do stowarzyszeń, które stanowią członkowie, istotą istnienia fundacji jest majątek, który został przekazany przez fundatora dla realizacji określonego celu. W Polsce i na świecie działa tysiące Fundacji. Każda ma zwykle ustalone szczegółowe zasady mówiące o tym jakiej pomocy i komu może udzielać. Są Fundacje, które finansują działania służące ochronie środowiska, inne rozwój oświaty na terenach wiejskich lub pomagają ofiarom Czarnobyla. Uzyskanie pieniędzy z fundacji wymaga zwykle wielu starań. Konieczne jest opracowanie szczegółowego wniosku, który przedstawia informacje o waszej organizacji, cele realizowanego przez was projektu, plan jego realizacji, szczegółowy budżet i wiele innych szczegółów. Większość Fundacji opracowuje specjalne formularze, które pomagają przygotować wnioski, sprawozdania. Informacji o fundacjach, oraz ogłaszanych przez nie konkursach a także zasadach opracowania wniosków można szukać w specjalnych poradnikach a także w Internecie.
Finansowanie działalności ze składek oraz darowizn od osób indywidualnych i firm a także prywatnych Fundacji ma jedną ogromną zaletę. Pokazuje (czasem nawet brutalnie) czy członkowie organizacji i społeczeństwo (nasi dalsi i bliżsi sąsiedzi) rozumie po co działa organizacja, czy popiera jej cele. Ilość spływających pieniędzy jest miarą tego czy działalność, którą prowadzimy jest dla otaczającego nas społeczeństwa na tyle ważna lub atrakcyjna, by byli gotowi przekazać nam swoje ciężko zarobione pieniądze?
Chcąc korzystać ze społecznego kredytu zaufania (członków płacących składki, darczyńców, wolontariuszy) powinniśmy prowadzić swoją działalność jawnie oraz przedstawiać sprawozdania ze swojej działalności swoim członkom, założycielom, fundatorom, wreszcie społeczeństwu.
Aby liczyć na wierność darczyńców musimy umieć nie tylko pokazać jak wpłacić pieniądze, ale także podziękować za otrzymany dar oraz pokazać jak wykorzystaliśmy otrzymany dar. Standardem jest zamieszczanie sprawozdania rocznego na stronie domowej organizacji (konia z rzędem, kto znajdzie je na stronie www.zhr.pl lub na stronie www.pozytek.gov.pl/), publikowanie listy darczyńców oraz szczegółowe rozliczenie środków uzyskanych od darczyńców (dokładając się do zakupu krowy dla Klubu Kobiet w Tadżykistanie możesz liczyć na wpis na stronę darczyńców, otrzymanie mailem zdjęcia „Twojej” krowy oraz informacji o pierwszej użytkowniczce krowy www.fundusz.edudemo.org.pl).
Kto nie dba o darczyńców – nie może liczyć na ich wierność. Wiem to z własnego doświadczenia. Kiedy tylko powstał Fundusz Płaskiego Węzła wysłałem na jego konto 50zł i napisałem maila z pytaniem o planowany sposób wykorzystania pieniędzy. Odpowiedzi na mojego maila nie otrzymałem do dziś. Nie usłyszałem też dziękuję. Sami zgadnijcie czy chciało mi się wpłacać kolejne 50 zł.
hm. Krzysztof Stanowski
W kolejnym odcinku: o działalności gospodarczej oraz dotacjach od władz państwowych i samorządu lokalnego i niebezpieczeństwach związanych z ich otrzymywaniem.