hm. Krzysztof StanowskiW wielu językach nie ma jednolitego nazewnictwa dla organizacji społecznych. Używanie nazwy zależą ściśle od ról jakie pełnią te organizacje w społeczeństwie. We Francji mówi się o economie sociale, w Wielkiej Brytanii public charities lub community organisations, w Japonii koeki hojin, w Stanach Zjednoczonych not-for-profit organisations, nongovernmental organisations lub voluntary organisations), w Kanadzie coraz częściej słyszymy termin value based organizatios. W Europie często mówimy także o trzecim sektorze. Większość używanych nazw opisuje organizacje społeczne przez negację. Żadna z nich nie jest wystarczająco precyzyjna, ale razem pomagają zrozumieć istotę zjawiska.
● Bardzo rozpowszechniony anglojęzyczny termin organizacje pozarządowe (ang. non governmental organizations czyli NGOs) zwraca nam uwagę, że organizacje te nie są zależne od państwa i jego struktur (niestety w Europie coraz częściej obserwujemy finansowe i organizacyjne uzależnianie ich od Państwa).
● Organizacje niedochodowe (non-for-profit, некоммерческие организаций,) podkreśla, że nie należą one do sfery biznesu, nie są nastawione na przynoszenie korzyści materialnych (w Rosji do НКО prawo zalicza uniwersytety).
● Organizacje społeczne (community organisations, общественные организаций) podkreśla, że organizacje te są tworzone bezpośrednio przez obywateli, są częścią społeczności lokalnej i "należą" do społeczeństwa (a nie władzy).
● Brytyjskie charity oraz używane w ostatnich latach coraz częściej voluntary organisations podkreślają, że istotą tych organizacji jest dzielenie się - swoim czasem, umiejętnościami, dobrami materialnymi.
● Coraz popularniejsze ostatnio value based organisations podkreślają nie tylko niekomercyjny charakter organizacji ale przede wszystkim fakt, że członkowie organizacji zjednoczyli się by podjąć działania w imię wspólnych wartości.
W środowisku Fundacji Edukacja dla Demokracji ucząc o trzecim sektorze najczęściej używamy terminu organizacje obywatelskie. że organizacja społeczna to organizacja utworzona przez osoby prywatne, które dobrowolnie i nie dla zysku zorganizowały się dla realizacji konkretnego niedochodowego celu o znaczeniu społecznym.
Tak jak nie istnieje jednolite nazewnictwo, tak nie istnieje jednolite ustawodawstwo dotyczące organizacji obywatelskich (są nawet kraje, w których dla utworzenia i działania organizacji obywatelskiej nie jest potrzebna żadna forma rejestracji). W olbrzymiej większości krajów jako organizacje obywatelskie traktowane będą przede wszystkim stowarzyszenia i fundacje. Nie są natomiast traktowane jako organizacje pozarządowe partie polityczne, kościoły i związki wyznaniowe, oraz związki a także związki zawodowe i zrzeszenia pracodawców.
Tradycyjny w Europie podział organizacji obywatelskich na stowarzyszenia i fundacje dotyczy roli jaką odgrywają w nich członkowie organizacji.
Stowarzyszenia (zwane czasem archaicznie asocjacjami) to forma zjednoczenia się ludzi dla wspólnego działania. Z założenia członkowie stowarzyszenia są sobie równi. Na walnym zebraniu lub zjeździe delegatów członkowie wybierają spośród siebie zarząd i inne organy władzy, które kierują bieżącą działalnością organizacji.
W przeciwieństwie do stowarzyszeń, które stanowią członkowie, fundację stanowi majątek, który został przekazany przez Fundatora dla realizacji określonego celu. Fundator w akcie założycielskim i statucie Fundacji ustanawia też zasady wykorzystywania przekazanych funduszy oraz powołuje Radę Fundacji (Board of Directors), która społecznie kieruje działaniem Fundacji.
Dlaczego ważne
Każda władza totalitarna rozumiejąc płynące dla niej zagrożenia związane z funkcjonowaniem organizacji obywatelskich zawsze stara się je ograniczać lub podporządkować. W Polsce w czasach sowieckich uniemożliwiano rejestrację stowarzyszeń, a istniejące podporządkowywano rządzącej partii (od kilku lat podobną politykę stosuje Łukaszenko w Białorusi). Dekretem z 1952 roku rozwiązywano wszystkie istniejące fundacje oraz nakazano przejęcie majątku istniejących fundacji przez państwo. Pierwszą po latach przerwy, była Fundacja Wspomagająca Zaopatrzenie Wsi w Wodę (dziś Fundacja Wspomagania Wsi ) powstała w 1987 roku po długich negocjacjach przedstawicieli kościoła katolickiego z reżimem komunistycznymi.
Znaczenie stowarzyszeń dla budowy demokratycznego państwa dobrze rozumieli działacze społeczni ubiegłego wieku. Wierzyli, że istotą demokracji są wolni i zorganizowani obywatele, zdolni osiągać swoje cele zarówno w sferze działalności ekonomicznej, rządzenia państwem jak i w pozostałych elementach życia społecznego. W 1905 roku Edward Abramowski napisał:
W stowarzyszeniach spoczywa siła narodu i wolność człowieka. Gdzie stowarzyszenia są liczne i rozmaite, tam życie ludzkie jest swobodne od policyjnej administracji, a wszelkie zamachy rządu na wolność spotykają się z niezwalczonym oporem. Gdzie zaś stowarzyszeń nie ma, tam policja panuje wszechwładnie, sama wszystkiem administruje i rządzi, nie zwracając uwagi na rozmaite potrzeby i interesy mieszkańców. Ludzie niestowarzyszeni nie mogą oprzeć się żadnym gwałtom rządu, są na jego łasce.
W każdym numerze "Pobudki" będziemy starali się przedstawiać jedną działającą dziś organizację obywatelską. Zaczynamy od Funduszu Lokalnego w Nidzicy >>> .
Krzysztof Stanowski