Chłopiec - nasze cele JAK ZAŁOŻYĆ I PROWADZIĆ DRUŻYNĘ HARCERZY (2)

hm. Marek Kamecki

Na samym początku należy wyrażnie i z całym naciskiem powiedzieć, że wszelkie nasze działania mają na celu oddziaływanie na pojedynczego chłopca. Nie grupa, zespół czy organizacja i jej wizerunek są przedmiotem naszego zainteresowania, ale właśnie konkretny - z krwi i kości - mały człowiek jako osoba , jako wzrastająca i dojrzewająca istota ludzka.

Jest to myśl, wydaje się oczywista, a jednak w tak niewielu miejscach realizowana - wszędzie wszak, czy to w szkole, czy różnego rodzaju grupach i organizacjach, ba nawet także w wielu rodzinach chłopca traktuje się jak przedmiot mający spełnić jakieś wymagania, podporządkowuje się jego rozwój z góry ustalonym programom i procedurom, wpycha do ustalonych form.

Trudno się więc dziwić, że wiek harcerski tzn. 11-18 jest traktowany za najtrudniejszy, bo właśnie wtedy chłopcy budzą się do świadomego życia , zaczynają rozumieć siebie i ... buntują się przeciwko normom, konwenansom, zasadom. Nie bez powodu mówimy o tym wieku jako o okresie buntu.

To zastanawiające dlaczego dziecko , które rodzice przywołali na ten świat, poświęcając mu wszystko co najlepsze nie chce bezkrytycznie przyjąć ich poglądu na rzeczywistość i próbuje samo , często wbrew ojcu i matce ten świat rozgryźć, samo próbuje wyważyć otwarte drzwi i „nie kupuje" doświadczeń z których mogłoby tak łatwo skorzystać. Jest w tym pewien paradoks wynikający z wrodzonej nieufności, biologiczny wręcz imperatyw zmuszający młodego człowieka do samodzielnego sprawdzenia na czym to wszystko polega.

Kultura stara się małego człowieka maksymalnie socjalizować - przystosować do norm i zasad obowiązujących w społeczeństwie.

Natura dziecka nie poddaje się łatwo i podąża za swoim wewnętrznym głosem. Zasadnicza różnica w podejściu skautingu w stosunku do innych oddziaływań wychowawczych polega na tym , że nie próbujemy się przeciwstawiać tej naturze, ale ją wykorzystać.

Nie stajemy na drodze naturalnym skłonnościom do doświadczeń i emocji, a wręcz przeciwnie - używamy ich do tego żeby rozwinąć dane dziecku zdolności i pokłady idealizmu w dojrzałą i świadomą postawę. Dojrzałą pod każdym względem.

Kim więc jest ten osobnik - chłopiec - utrapienie wychowawców odkąd wymyślono edukację, przyczyna trosk rodziców od zarania dziejów.

Jest przede wszystkim KIMŚ - wzrastającą i coraz bardziej świadomą siebie OSOBĄ zasługującą na to, by poświęcić mu uwagę bez względu na to co ma do powiedzenia czy zamanifestowania.

Chłopiec w interesującym nas wieku przechodzi drogę od nieporadnego wyrostka do etapu mężczyzny, ale każdy z nich wędruje na swój sposób, w innym tempie i każdy w innym momencie osiąga pełnię rozwoju.

Psychologia rozwojowa, potraktowana tutaj jako zbiór obserwacji, a nie jako zdeterminowany proces, któremu każdy podlega w taki sam sposób, wyróżnia w tym okresie dwa etapy - wiek chłopięcy 11-16 i okres młodzieńczy 16-18.

Wiek chłopięcy ( 11- 15) charakteryzuje się:

- dużym wpływem grupy rówieśniczej silniejszym niż oddziaływanie domu rodzinnego i szkoły - chłopcy tworzą „paczki", „bandy" i lojalność wobec tej grupy bywa heroiczna, a dla uznania swojej pozycji w niej chłopcy są gotowi do niesamowitych poświęceń; kodeks tej grupy staje się wzorcem

 postępowania i najważniejszym prawem dla chłopca,

- uwielbienie dla siły fizycznej - najwyżej w hierarchii grupy stoi najczęściej osobnik odznaczający się największą siłą i brutalnością,

- romantyzmem, czy tez podatnością na przebywanie w świecie wyobrażni;  chłopcy nie bawią się w indian - oni SĄ indianinami; potrafią bardzo mocno identyfikować się z bohaterami filmów, gier komputerowych,

- niskim poziomem kreatywności - chętniej wcielają się w postaci i sytuacje znane niż wymyślają nowe fabuły - jeżeli nawet to są one rozwinięciem lub wariacją na temat istniejących opowieści,

- niechęcią do rozważań na poważne tematy - robią to jedynie pod presja grupy, autorytetu lub sytuacji, wygłaszając najczęściej zasłyszane wśród dorosłych opinie,

- nastawieniem na szybki efekt - niecierpliwością ; charakterystyczne dla tego wieku jest, że zainteresowania są powierzchowne: w jednym miesiącu chłopiec chce chodzić na judo, w następnym do modelarni , a za chwilę chce mieć w swoim pokoju duże akwarium i o swojej „pasji" sprzed dwóch miesięcy w ogóle już nie pamięta,

- poszukiwaniem wzorca - autorytetu wybranego i uznanego przez siebie, stąd ogromna popularność bohaterów i idoli im bardziej nierzeczywistych - tym lepiej,

- wiernością - dla przywódcy i dla grupy ; zdrada jest największym grzechem i powoduje skazanie na społeczną banicję,

- radością i optymizmem - chęcią do żartów i dowcipów, do przebywania w wesołej atmosferze,

- słabą budową i kondycją fizyczną- chłopcy szybko rosną - są słabowici i mało wytrzymali, możliwy jest duży, ale krótkotrwały wysiłek,

Wiek młodzieńczy (16-18) to przede wszystkim:

- wyodrębnianie się osobowości, silna autonomizacja wręcz opozycja odczytywana często przez otoczenie jako wrogość w stosunku do dotychczasowych autorytetów - rodziców, szkoły, wychowawców,

- poszukiwanie relacji bardziej zindywidualizowanych, wygasanie zainteresowania grupą jako podstawowym ośrodkiem oddziaływania na rzecz przyjaźni z jednym, dwoma dobrymi kumplami

- potrzeba konfrontacji zarówno z otoczeniem jak i z samym sobą ; poszukiwanie sytuacji w których można by dokonać czegoś niezwykłego, sprawdzić się,

- początek trwałych zainteresowań i chęć do przekształcania ich w poważne, „dorosłe" uprawnienia, rodzenie się pasji na całe życie przeradzających się często w przyszłą drogę zawodową,

- sceptyczne nastawienie do zastanych norm, zasad i rozwiązań niekoniecznie  powiązane z własną konstruktywną wizją własną ; krytykowanie wszystkiego i wszystkich bez zastanowienia,

- pierwsze , nieporadne próby budowania spójnego obrazu świata i zasad które powinny nim rządzić - w tej mierze silny radykalizm i podatność na różnego rodzaju proste ideologie opisujące rzeczywistość w czarno-białym schemacie- emocje skierowane do tej pory na osiąganie pozycji w grupie rówieśniczej

 przechodzą na zainteresowanie płcią przeciwną,

- rozwój fizyczny w tym okresie jest galopujący, wzrasta siła, sprawność i koordynacja ruchowa co czyni z 16-latków gotowych na niezwykłe wyczyny fizyczne wojowników,

Powyższa charakterystyka nie wyczerpuje tematu ale jest wystarczająca do zrozumienia naturalnych sił rządzących chłopcem i do podjęcia pracy metoda harcerską.

Lecz zanim przejdziemy do metod musimy określić kierunek którym chcemy tego chłopca prowadzić. Fakt, że harcerstwo nie przeciwstawia się naturalnym skłonnościom nie oznacza , że jest ruchem oportunistycznym - wręcz przeciwnie - jest ideą pełni i doskonałości , ideą stawiającą wysokie wymagania i chcącą zaprowadzić młodych ludzi do bardzo skonkretyzowanego celu. Nie jest przypadkiem, że w jednym rozdziale znalazły się dwa, wydawać by się mogło odrębne tematy - co mają cele do sylwetki psychologicznej?

 Związek jest oczywisty- nasze cele są celami wobec pojedynczego chłopca. Wszystko w harcerstwie podporządkowane jest temu celowi i jest jedynie środkiem do jego osiągnięcia.

 Tak było zawsze gdy harcerstwo osiągało wyżyny swojej skuteczności wychowawczej. Najbardziej wyrazistym, choć nie jedynym tego przykładem jest historia Szarych Szeregów w których walkę zbrojną i przygotowanie do niej potraktowano jako sytuację wychowawczą, jako środek do osiągnięcia celu dużo ważniejszego - ukształtowania przyszłych elit niepodległej Polski.

Jakie są więc nasze cele.

Najwłaściwsze będzie przytoczenie w tym miejscu słów założyciela naszego Ruchu - Roberta Baden-Powella: „Skauting oparty jest na trzech ogólnych zasadach, które reprezentują jego podstawowe prawa i wierzenia. Są to: "obowiązek wobec Boga", "obowiązek wobec bliźnich" i "obowiązek wobec samego siebie".

Jak wskazują ich nazwy, pierwsza zasada dotyczy stosunku człowieka do wartości duchowych, druga odnosi się do stosunku człowieka do społeczności w najszerszym znaczeniu tego słowa, a trzecia do obowiązków człowieka wobec samego siebie."

Obowiązek wobec Boga...

...polega na doprowadzeniu do powstania osobistej relacji z Bogiem, na zbudowaniu w chłopcu wiary głębokiej i będącej fundamentem jego przyszłego życia.

Gdy mówimy o harcerstwie - polskiej wersji skautingu na początku XXI wieku to najczęściej w naszej drużynie będziemy mieli chłopców katolickich lub innych wyznań chrześcijańskich. Harcerstwo powinno rozwinąć ten typ religijności jaki jest właściwy dla danego wyznania . Wobec chłopców pochodzących z rodzin niewierzących drużynowy ma obowiązek przyjęcia ich do drużyny i otworzenia ich serc na Boga.

Chcemy żeby ta silna wiara była podstawą do wcielania jej zasad w życie osobiste, rodzinne , społeczne i zawodowe naszego wychowanka, a więc aby nie była jedynie czysto teoretyczną, odświętną , obyczajowo-kulturową ozdobą ale przeżywanym misterium spotkania z Bogiem.

Obowiązek wobec bliźnich...

...to w najszerszym tego słowa znaczeniu braterstwo z każdym człowiekiem bez względu na jego narodowość, kolor skóry, wyznanie czy majątek.

 To praktyczne uznanie potwierdzonej niedawnym odkryciem naukowym idei o pokrewieństwie wszystkich ludzi. Jak już wiemy na pewno na podstawie badań zapisu genetycznego- wszyscy ludzie wywodzą się od jednej pary prarodziców i wszyscy jesteśmy jedną wielką rodziną. Jak wiele czasu musiało upłynąć żeby ten mit został udowodniony. Jak wiele musi jeszcze upłynąć, żeby jego praktyczne konsekwencje przedarły się do ludzkiej świadomości.

Chcemy , żeby chłopiec wyszedł z harcerstwa z właściwie ustawioną gradacją

stosunków społecznych, żeby rozumiał relacje pomiędzy rodziną, społecznością lokalną, narodem, kulturą i ludzkością.

Chcemy, żeby traktując każdego jak bliźniego potrafił dostrzec swoją przynależność do łacińskiej kultury zachodu i wynikające stąd konsekwencje, żeby zanim poczuje się Europejczykiem stał się Polakiem - synem narodu o wielkim dziedzictwie i zasługach dla tejże Europy, żeby swój patriotyzm nie budował na wrogości do innych nacji i opozycji wobec jednoczącego się kontynentu . Chcemy także, żeby duma narodowa nie przekształciła się w brak świadomości bycia mieszkańcem konkretnego miasta czy ziemi. To właśnie na miłości do okolicy w której wzrastamy, której historię poznajemy nie tylko z książek, rodzi się miłość do ojczyzny.

 I ostatecznie chcemy przygotować chłopca do roli mężczyzny gotowego do wzięcia odpowiedzialności za najważniejszą społeczność - swoją przyszłą rodzinę. Ukształtować jego dzielność życiową , która pozwoli mu zbudować szczęśliwe małżeństwo, zdrową duchowo, fizycznie i ekonomicznie rodzinę.

Obowiązek wobec samego siebie...

... to ukształtowanie w chłopcu poczucia odpowiedzialności za swoje życie.

 To poznawanie siebie, aby znać swoje atuty i ograniczenia; to praca nad charakterem tak, aby słabości przekuć na zalety; to rozwijanie swoich zdolności, aby wykorzystać dany nam potencjał, nie roztrwonić talentów lecz rozwinąć je;

to przekraczanie siebie - szukanie sytuacji w których możemy poznać granice swoich możliwości; to budowanie potrzeby samodzielności poglądów i dojrzałej wizji świata wynikającej nie z założeń jakiejkolwiek ideologii lecz opartej na rzetelnej wiedzy; to także dbałość o swoje zdrowie i tężyznę fizyczną, a także

o swoją przyszłość zawodową, żeby być pożytecznym, a nie ciężarem dla bliskich i społeczeństwa.

Tak przedstawiają się cele naszego ruchu harcerskiego pulsującego dzisiaj w kilku organizacjach , które w różny sposób opisują swoje cele i kładą w różnych miejscach mocniejsze akcenty. W blisko stuletniej historii harcerstwa zapisywano cele naszego Ruchu w różnoraki sposób.

 Każda z organizacji miała i ma własny zapis celów - Prawo i Przyrzeczenie Harcerskie, którego pierwotną inspiracją było nie co innego ale właśnie kodeks rycerski. Nie regulaminy wojskowe, reguły zakonne czy zasady sportowe, ale kodeks rycerzy , którego w naszej polskiej tradycji symbolem i ucieleśnieniem był Zawisza Czarny herbu Sulima , a kontynuatorami Szkoła Rycerska , Filomaci i całe pokolenia patriotów noszących w sercu mit Rzeczpospolitej wielu narodów.

Tak więc w swoich celach odwołujemy się do etosu rycerskiego uważając się za współczesne Bractwo Rycerskie .

Bóg, Honor, Ojczyzna , pomoc słabszym, sprawiedliwość, patriotyzm rycerskość w walce, wierność, niezawodność, sprawność fizyczna - to nasze ideały.

Oto jedna z wersji Prawa Harcerskiego przyjęta w okresie „Złotego Wieku"

harcerstwa - w okresie międzywojennym i traktowana za najbardziej tradycyjną wersję naszego kodeksu:

Nasze prawo nie jest regulaminem, ani sztywnym kodeksem prawnym , jest raczej drogowskazem. Nie bez przyczyny harcerze nie przysięgają , że będą przestrzegać Prawa , a jedynie wyrażają chęć sprostania zasadom w nim zawartym. Oto treść Przyrzeczenia Harcerskiego, które każdy chłopiec po krótkim, wstępnym przygotowaniu do służby w harcerstwie składa na ręce swojego drużynowego w obecności swoich kolegów stających się od tej pory jego braćmi - druhami:

 „Mam szczerą wolę całym życiem pełnić służbę Bogu i Polsce, nieść chętną pomoc bliźnim, być posłusznym Prawu Harcerskiemu."

Wspaniałym przeżyciem jest obserwować jak chłopiec rok po roku coraz bardziej uwewnętrznia i uświadamia sobie nasz kodeks, jak początkowo pociągnięty jedynie atrakcyjnością grupy rówieśniczej i zabawą niezauważalnie staje się istotą ideową. Warto poświęcić wiele czasu i wysiłku dla spowodowania i obserwowania tego dzieła.

Istnieje wiele systemów edukacyjnych wymyślonych przez specjalistów i naukowców, programów realizowanych przez bardzo dobrze przygotowanych nauczycieli i trenerów, a jednak to właśnie harcerstwo prowadzone przez społecznie pracujących entuzjastów daje niesamowite efekty jeżeli tylko jest się cierpliwym i nie udziwnia się prostego podejścia do metody harcerskiej.

Dla instruktora harcerskiego ważne jest , żeby zawsze pamiętać, że oprócz tego, że jest wychowawcą jest przede wszystkim po prostu harcerzem.